شاعر واگویه ها / نگاهی به مجموعه شعر مات سروده زهرا حیدری زندگی سالم
شاعر واگویه ها / نگاهی به مجموعه شعر مات سروده زهرا حیدری زندگی سالم
شاعر واگویه ها / نگاهی به مجموعه شعر مات سروده زهرا حیدری زندگی سالم
مات، آخرین اثر زهرا حیدری است که از سوی نشرشانی منتشر شد. این مجموعه در بردارنده تجربیاتِ حیدری در سال‌های اخیر است. با نگاهی اجمالی به شعر زنان و رقابت شاعران در چند دهه اخیر باید آفرینه هایِ مجموعه مات را خود ساخته و ارزشمند قلمداد کرد همین که زنی در مقام یک مادر با قلم می‌جنگد تا از روزمرگی رهایی یابد امری بسیار خطیر و ارزشمند است.
باید حیدری را شاعر واگویه ها نامید شاعری که با نیم نگاهی به تاریخ و تحولات آن قلم به دست می‌گیرد تا با تلفیق وضعیت هم زمانی و درزمانی به کنشی نامتعارف در زبان و اندیشه دست یازد. حیدری می‌کوشد قاعدهِ زمان و مکان را در مختصات شعر برهم زند تا پرسونایی جدید را در نوشتار زنانه ترسیم نماید و این رفتار در نوع خود بسیار قابل تحسین است.
شاعر واگویه ها / نگاهی به مجموعه شعر مات سروده زهرا حیدری زندگی سالم
*باورهای رومن یاکوبسن
رومن یاکوبسن بر این باور بود کهن الگویی در چشم انداز متن یکی از مؤلفه‌های مدرن در ارکانِ نوشتن است. حال این سؤال مخاطره انگیر، اندکی ذهن را مغشوش می‌کند آیا حیدری توانسته از ظرفیت‌های خود بهره بجوید؟ آیا توانسته با چنین رویکردی الگوهایِ تازه‌ای را به میراثِ زبان فارسی بیفزاید؟ و تمام این سؤال‌ها یکی پس از دیگری در ذهن شکل می‌گیرند. حیدری در امرِ نوشتن شاعری عجول و هراس زده است گویی شاعر عمر خویش را در تنگ بلور به اسارت گرفته؛ اما برایِ رسیدن به آفاق مسیری ناممکن و سخت را بر می‌گزیند.
در واکاوی مجموعه شعر مات شاعر با زبانی وصفی و کنایی از شاعرانگی فاصله می‌گیرد و حتی اشارات تلمیحی با آن کثرتِ معنایی کمکی به دریافتِ بهتر شعر نمی‌کند. گویی شاعر تمام توان خود را معطوف آن داشته تا با روایت تاریخی به شکلِ تازه‌ای در محتوا برسد و این فرآیند بیشتر به رفتار شاعران فرمالیستی می‌ماند که در دوره زیست ادبیشان آنچنان در ترسیم فرم مسخ شدند که عده‌ای از منتقدان در قرائت تاریخی آنان را بورژوا نام نهادند و حیدری نیز به تکرار این اشتباه را در آفرینه های خود نجوا می‌کند و نمی‌تواند از آن توانِ بالقوه و شاعرانه‌اش در ساختِ شعری راستین بهره بجوید. حیدری در تقریر شعر دستاویزی محکمی را برگزیده؛ اما نمی‌تواند به روح شعر با تلازمی اجتماعی نزدیک شود و امر زنانگی در شعر او به شدت رنگ می‌بازد. یکی از بارقه‌های مهمی که در نوشتار زنانه همواره مورد توجه است و شاعری چون فروغ فرخزاد را در تاریخ یگانه کرد؛ بیانِ نوستالژیک و عاطفی با استفاده از ظرفیت‌های بومی و شهری بود.
شاعر واگویه ها / نگاهی به مجموعه شعر مات سروده زهرا حیدری زندگی سالم
*زخم لاکردارِ جزامی
گاه آن زخم لاکردارِ جزامی که در جسم خوب نمی‌شود را باید نشان داد و با تمهیداتِ انتقادی و عاطفی در سازه‌های معنایی به کار بست. شاعر نمی‌تواند یکسره با نگاهی عامیانه و با داده‌های لفظی اغراق کند بسیار دردمند است جنبه‌هایِ اعتراضی باید به شکلِ بسوده‌ای در متن اجرا شوند. حیدری شاعری توانمند خواهد بود اگر به ظرفیت‌های خود دیگربار بنگرد. او آنیت های شاعرانه را به خوبی می‌شناسد؛ اما هنگام اجرا با ولنگاری‌های زبانی از محیط شاعرانه‌اش به شکل ناباورانه‌ای می‌گریزد. او با جمله‌سازی های بلند و فرا روی از قاعده‌های زبانی در پی ساختنِ اندیشه‌ای نامتقارن است؛ اما زبان صرفا یک توانایی ذهنی ست و عدول از زبان معیار و شکل مرسومِ آن نیاز به ممارستی جانکاه دارد و سال‌های متمادی زمان خواهد بُرد تا شاعری به آن قوامِ زبانی دلخواه برسد و حیدری تنها توانسته تجربه‌های اکتسابی خود را در بابِ نوشتن بیازماید و قطعا او در آینده‌ای نه چندان دور خواهد توانست جایگاه موثری را در شعر فارسی به خود اختصاص دهد.
مجموعه شعر مات از جغرافیایِ رنگینی برخوردار است و دایره واژگانی شاعر بسیار جهان شمول است و لودویگ ویتگنشتاین بر این باور بود که جهان را ما واژگان می‌سازند و حیدری برای رسیدن به آن مدینه فاضله‌ای که در ذهن ساخته است، قطعا تلاش خواهد کرد و لازمه این امر دوری جُستن از منطق نثر است.
شاعر واگویه ها / نگاهی به مجموعه شعر مات سروده زهرا حیدری زندگی سالم
با قرائت آفرینه هایِ حیدری باید اذعان کرد او در کشف موقعیت‌های شاعرانه عملکردی نسبتا خوبی را به نمایش می‌گذارد کما اینکه در لابه لای سطور می‌توان سطرهایِ درخشانی را بیرون کشید و تمیز داد و به عبارتی این آسیبِ بزرگی برای شاعر خواهد بود؛ زیرا شعر باید در کلیتی واحد به کارکردهایِ زیبا شناختی و ساخت برسند نه در سطری مفرد.
در مجموعه شعر مات با زنی مواجهیم که می‌خواهد با صدایِ زنانه‌اش از رنجی تاریخی سخن بگوید. زنی که همواره در آشپزخانه دست‌هایش تحلیل می‌رود و گیس‌هایش با قدکشیدنِ فرزندانش مثل دندان‌هایش سفید می‌شوند؛ اما حیدری نمی‌تواند یک تنه بر رفتارِ تاریخ هجوم ببرد. امروز رسالت یک شاعر جدا از آرمان خواهی، یافتنِ دریچه‌های امید به سوی فرداست و این ناله‌های تاریخی هرگز نتوانسته راهی به سوی نور بگشایند و در این میان حیدری از یاد میبرد برای ترسیم یک بومِ زیبا نمی‌توان جهان را سراسر سیاه ترسیم کرد.
شاعر واگویه ها / نگاهی به مجموعه شعر مات سروده زهرا حیدری زندگی سالم
نویسنده : نیلوفر شریفی
