مهر المثل چیست ؟

مهر المثل چیست و طبق چه شرایطی تعیین میشود ؟

یکی از مهم ترین حقوق مالی زنان که به موجب عقد نکاح به ایشان تعلق می گیرد ، مهریه است که امروزه علاوه بر این که احکام قانونی مهریه مورد توجه است ، تعیین مهریه و میزان آن تا حد زیادی تحت الشعاع عرف و عادات نقاط مختلف کشور است .

با این حال ، نکته مهمی که در مورد مهریه زن وجود دارد ، آن است که علی رغم تصور اکثر افراد مبنی بر لزوم تعیین مهریه ضمن عقد نکاح ، باید گفت که تعیین مهریه شرط لازم و ضروری برای صحت عقد نکاح نیست .

به عبارت دیگر ، این امر امکان پذیر است که زوجین حین عقد ازدواج ، مهریه ای مشخص نکنند و یا تعیین مهریه را به بعد از عقد موکول نمایند .

به همین دلیل ، گاهی به جای این که مهریه زن ضمن عقد نکاح تعیین شود ( مهر المسمی ) ، وی مستحق مهریه ای است که به آن ، ” مهر المثل ” می گویند .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی این سوال بپردازیم که مهر المثل در حقوق به چه مهریه ای گفته می شود ؟ برای پاسخ گویی به این سوال ، نخست به توضیح مهر المثل زن چیست پرداخته و در ادامه ، موارد تعیین مهر المثل بر اساس قانون مدنی را مورد بررسی قرار می دهیم .

مهر المثل زن چیست ؟

همانگونه که در عرف مرسوم است ، زن و مرد هنگام عقد نکاح ، مهریه زن را تعیین می کنند که به این نوع مهریه ، مهر المسمی می گویند .

با این حال ، گاهی مهریه زن به موجب قرارداد ازدواج یا همان عقد نکاح توسط طرفین عقد ( زوجین ) مشخص نشده است ؛ بلکه بر حسب عرف و عادات مختلف و همچنین با توجه به وضعیت زن و جایگاه وی از لحاظ زیبایی ، سن ، تحصیلات ، موقعیت خانوادگی و اجتماعی و مسائلی از این قبیل و با در نظر داشتن مقتضیات زمانی و مکانی مشخص می شود که به چنین مهریه ای ، ” مهر المثل ” گفته می شود .

در خصوص این که مهرالمثل یعنی چه ، ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی حائز اهمیت است که به موجب آن ، مهر المثل زن مشخص شده است .

بر اساس این ماده : ” برای تعیین مهر المثل ، باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود ” .

لذا بر اساس این ماده می توان گفت مبنای تعیین مهر المثل وضعیت خانوادگی و سایر صفات و خصوصیات زن می باشد . البته این خصوصیات و صفات را با خویشاوندان وی و همچنین سایر افرادی که در وضعیت وی هستند ، مورد سنجش قرار می دهند .

نمونه از مهر المثل

به عنوان نمونه ، در صورتی که مهریه ای حین عقد مشخص نشده باشد ، این مطلب را مورد سنجش قرار می دهند که زن چه مدرک تحصیلی دارد ، جایگاه اجتماعی و خانوادگی وی چگونه است و سایر خویشاوندان ، دوستان و آشنایان وی که در این سطح و جایگاه فردی ، خانوادگی و اجتماعی قرار دارند ، معمولا چه میزانی از مهریه را برای عقد نکاح تعیین می کنند .

لذا همانگونه که از نام مهر المثل مشخص است ، در نحوه تعیین مهر المثل ، امثال زن مانند دوستان و آشنایان وی مورد بررسی و سنجش قرار خواهند گرفت تا مبلغی تحت عنوان مهرالمثل تعیین گردد و واضح است که تعیین مهرالمثل به جای آن که جنبه قراردادی داشته باشد ، جنبه عرفی و اجتماعی خواهد داشت .

تعیین مهر المثل برای زن

در قسمت قبل به بررسی این سوال که مهرالمثل زن چیست و معنای مهرالمثل در حقوق یعنی چه پرداخته شد و همانگونه که اشاره گردید ، مهرالمثل زن در صورتی تعیین می شود که ضمن عقد نکاح ، زن و مرد مهریه مشخصی را بین خود قرارداد نکرده باشند .

اما سوال مهمی که در ارتباط با مهر المثل زن وجود دارد ، آن است که در چه شرایطی اقدام به تعیین مهرالمثل برای زن می شود و اصولا در چه مواردی تعیین مهر المثل برای زن ضروری است ؟

در پاسخ به این سوال که شرایط و موارد تعیین مهرالمثل کدامند ، باید گفت که در برخی از مواد قانون مدنی ، شرایطی که در آن مهر مثل تعیین می شود ،مشخص شده اند که این موارد ، منبعث از فقه اسلامی هستند که ذیلا به برخی از مهم ترین این موارد تعیین مهرالمثل برای زن اشاره خواهیم کرد :

• در صورتی که زن و مرد قبل از عقد نکاح اقدام به تعیین مهریه نکرده باشند و قبل از تعیین مهریه ، بین زوجین نزدیکی رخ داده باشد ، مهرالمثل برای زن تعیین خواهد شد .
• در مواردی که توافق زوجین مبنی بر اینکه میزان مهریه چقدر است ، به دلایلی باطل بوده باشد ، میزان مهریه زن همان مهرالمثل وی خواهد بود .
• در صورتی که عقد نکاح میان زوجین باطل بوده باشد و بین زن و مرد هم نزدیکی واقع شده باشد و زن از باطل بودن عقد نکاح مطلع نبوده باشد ، در این مورد هم به زن مهرالمثل تعلق خواهد گرفت .

با توجه به موارد مذکور ، در می یابیم که تعیین مهرالمثل برای زن در شرایطی امکان پذیر است که ضمن عقد نکاح مهریه زن مشخص نشده باشد و رابطه زناشویی میان زوجین به وقوع پیوسته باشد که در این صورت ، زن استحقاق دریافت مهرالمثل را خواهد داشت .

در این خصوص ، زن برای تعیین مقدار مهر المثل خود می تواند به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواست تعیین مهرالمثل تقدیم نماید .

مختصری از مهر المثل

ممکن است که در زمان عقد دائم ، طرفین مهریه و میزان آن را تعیین نکرده باشند. اما این که مهریه به موجب توافق طرفین در زمان انعقاد عقد تعیین نشده باشد، سبب نمی شود که زن حق خود را بابت مطالبه مهریه از دست بدهد و مستحق مهریه نباشد بر اساس ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی : « هر گاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از ‌آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل خواهد بود.»

بنابراین ، یکی از مهمترین مواردی که مهرالمثل به زن تعلق می گیرد این است که مهریه تعیین نشده باشد و مرد بعد از وقوع رابطه زناشویی بخواهد همسر خود را طلاق بدهد.

در مواردی که مهریه به موجب عقد تعیین نشده باشد، میزان مهریه بر حسب عرف و با توجه به وضعیت زن از لحاظ سن، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی او ، زیبایی و مواردی از این دست با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و محل سکونت وی تعیین می شود.

به موجب :« برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به امثال و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.» بررسی این موارد برای تعیین میزان مهرالمثل ، از طریق کارشناس رسمی دادگستری انجام می شود.

در حالت دیگر، اگر زن و مرد در زمان عقد، مهریه را تعیین کرده باشند لکن مهریه به جهتی از جهات مانند نامشروع بودن یا مالیت نداشتن، باطل اعلام شود (شرایط لازم برای صحت مهریه موجود نباشد)، مانند مهریه قرار دادن مشروبات الکلی یا آلات و ادوات قمار، در حالی که نزدیکی بین زن و مرد رخ داده باشد در این صورت زوجه مستحق مهرالمثل است.

موارد اثبات مهرالمثل

مهر المثل در موارد متعدد ثابت می‌شود.

• از جمله موردی است که تسمیه صداق فاسد باشد مثل این‌که خمر یا خنزیر صداق قرار داده شود. در این‌جا به قول اکثر اهل علم از جمله مالک و شافعی و اصحاب رأی مهر المثل واجب است.
• و نیز در صورت تفویض بضع اگر مرد پس از دخول طلاق دهد مهر المثل واجب است.

احکام فقهی مهرالمثل

برخی از احکام فقهی مربوط به مهر المثل عبارتند از:

• اگر ولیّ دختر بچه، مهریه او را کمتر از مهر المثل قرار دهد و یا ولیّ پسر بچه، مهریه او را بیشتر از مهر المثل قرار دهد، برخی از فقها چنین مهریه‌ای را باطل و مهر المثل را جایگزین آن می‌دانند.
• مهر المثل مربوط به عقد دائم است و در عقد موقت مهر المثل نداریم.

احکام حقوقی مهرالمثل

مطابق با ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی اگر در ازدواج دائم مهریه تعیین نشود یا عدم مهریه شرط شود، عقد صحیح است؛ اما باید تکلیف مهریه تعیین شود. اگر هنوز آمیزش رخ نداده باشد زن و مرد می‌توانند درباره مقدار آن توافق کنند؛ اما اگر قبل از توافق آمیزش صورت گرفته باشد، زن مستحق مهر المثل است.

همچنین مطابق با ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی اگر تعیین مهریه به زن واگذار شود، او نمی‌تواند بیش از مهر المثل معین نماید.

منبع : مجله اینترنتی دلگرم