قبل از رفتن به اتاق عمل حتما این گفتگو را بخوانید

هرآنچه که باید درباره بیهوشی بدانید ( از کاهش حافظه تا عوامل موثر بر خطرناک شدن آن ) | نام بیهوشی و اتاق عمل، شاید برای برخی تداعی کننده خاطره ای تلخ و دردناک از جراحی هایی که انجام داده اند باشد. هشیاری حین عمل جراحی و احساس دردی که قادر به فریاد زدنش نیستی و ابتلا به عوارضی چون: کاهش حافظه و فراموشی های ناشی از مواد بیهوشی، از مواردی است که احتمال دارد برای بیمارانی که بیهوشی عمومی دریافت می کنند، رخ دهد. البته در بین عموم جامعه پرسش های متعددی پیرامون این نوع تکنیک درمانی و خطرات و عوارض انواع بیهوشی وجود دارد که تعدادی از رایج ترین آن ها را با دکتر علی سلحشوری متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه و درد مطرح کردیم.

آنچه در ادامه می خوانید ما حصل این گفتگوست:

راجع به کم عارضه ترین نوع بیهوشی و اینکه در چه بیمارانی استفاده از چه نوع بیهوشی توصیه می شود، صحبت بفرمایید:

بد نیست ابتدا مختصری درباره انواع بیهوشی توضیح دهم. ببینید، بیهوشی انواع مختلفی دارد و بسته به شرایط بیمار و نوع جراحی از روش‌های مختلفی استفاده می شود.

انواع بیهوشی

به طور کلی، سه نوع بیهوشی اصلی داریم:

1. بیهوشی عمومی
2. بی‌حسی موضعی
3. بی‌حسی نخاعی (یا اپیدورال)

هر کدام از این روش‌ها مزایا و عوارض خودشان را دارند که درادامه هرکدام را توضیح می دهم.

1. بیهوشی عمومی:

در این روش، بیمار به طور کامل بیهوش می شود و هیچ دردی حس نمی‌کند. این روش برای جراحی‌های بزرگ و پیچیده مناسب‌تراست. اما عوارضی مثل تهوع، گیجی، یا گاهی مشکلات تنفسی را می‌تواند داشته باشد. البته این عوارض بیشتر موقتی هستند و با تکنولوژی‌های جدید خیلی از این مشکلات کمتر شده است..

2. بی‌حسی موضعی:

در این روش، فقط یک قسمت خاص از بدن بی‌حس می شود. مثلا برای جراحی‌های کوچک مثل کشیدن دندان یا بخیه زدن از این روش استفاده می شود. عوارض خیلی کمی دارد چون اثر دارو فقط در همان منطقه ا‌ست و بر کل بدن تاثیر نمی‌ گذارد..

3. بی‌حسی نخاعی (اپیدورال):

این روش بیشتر برای زایمان و جراحی‌های پایین‌تنه کاربرد دارد. بیمار هوشیار است ولی قسمت پایین بدنش بی‌حس می شود. یکی از مزیت‌های این روش این است که بیمار هوشیار می ماند و عوارض بیهوشی عمومی مثل گیجی و تهوع را ندارد..

و اما در پاسخ به بخش دوم سوالتان هم باید گفت، در افرادی که مشکلات قلبی یا ریوی دارند بهتراست از بی‌حسی موضعی یا نخاعی استفاده شود چون عوارض بیهوشی عمومی مثل مشکلات تنفسی می‌تواند برایشان خطرناک باشد. برای جراحی های کوچک نیز بی‌حسی موضعی بهترین گزینه است. برای جراحی‌های بزرگ مثل جراحی‌های شکم یا قلب، بیهوشی عمومی انتخاب می شود. در زایمان، بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال به‌خاطر اینکه مادر هوشیار می‌ماند ولی دردی حس نمی‌کند، بسیار رایج است. و درنهایت، پزشک متخصص بیهوشی بعد از بررسی وضعیت سلامتی بیمار، نوع جراحی و سابقه بیمار، بهترین نوع بیهوشی را انتخاب می‌کند تا کمترین عوارض و بهترین نتیجه به دست آید.

بی حسی نخاعی ( بیهوشی از کمر که در عوام مطرح هست ) برای چه بیمارانی کاربرد بیشتری دارد و در چه نوع جراحی هایی استفاده می شود؟ همچنین این نوع بیهوشی چه عوارضی را به همراه دارد؟

بی‌حسی نخاعی، که “بیهوشی از کمر” هم گفته می شود، بیشتر برای جراحی‌های پایین‌تنه کاربرد دارد. این نوع بیهوشی مناسب افرادی است که جراحی‌هایی مثل زایمان به ویژه طبیعی با اپیدورال دارند همچنین برای انجام جراحی های ارتوپدی مثل جراحی زانو و لگن، عمل‌های دستگاه تناسلی یا ادراری مثل پروستات، جراحی‌های شکم مثلاً برای فتق نیز مناسب است. در این روش، بیمار هوشیار است ولی دردی حس نمی‌کند.

عوارض احتمالی این نوع بیهوشی (بی حسی نخاعی) عبارتند از:

1. سردرد بعد از عمل به‌خصوص اگر کمی مایع نخاعی نشت کند
2. افت فشار خون
3. ایجاد مشکلات ادراری موقتی
4. بروز کمر درد موقتی
5. عوارض جدی‌تری نیز مثل آسیب عصبی

آیا گرفتن بیهوشی بیش از حد باعث کاهش حافظه می شود؟

بیهوشی عمومی به طور موقت بر حافظه و تمرکز تأثیر می‌گذارد، مخصوصاً در روزهای بعد از جراحی. اما شواهد علمی دقیقی مبنی بر اینکه بیهوشی عمومی به طور دائمی حافظه را کاهش می دهد وجود ندارد. البته در افراد مسن یا کسانی که جراحی‌های پیچیده‌ای داشته اند، گاهی ممکن است مشکلات حافظه‌ای بیشتری بعد از بیهوشی دیده شود که به آن«اختلال شناختی بعد از عمل» گفته می‌شود.

چه عواملی باعث خطرناک شدن پروسه بیهوشی می گردد؟ به عنوان مثال گفته می شود بیماری که مبتلا به سینوزیت باشد حین بیهوشی دچار ترشح مخاط و ایست تنفسی می شود:

درواقع بیهوشی برای اکثر افراد بی‌خطراست اما بعضی عوامل می‌توانند ریسک را بالا ببرند، مثل وجود

بیماری‌های مزمن قلبی و ریوی، اضافه وزن یا چاقی، سینوزیت شدید یا مشکلات تنفسی مثل آسم و آپنه خواب، حساسیت‌های دارویی، سن بالا، سابقه عوارض در بیهوشی‌های قبلی به خصوص در مورد سینوزیت که تجمع مخاط در مجاری تنفسی می‌تواند باعث مشکلات تنفسی شود، در چنین شرایطی احتمال خطر ایست تنفسی زیاد است و باید قبل از بیهوشی دقیق بررسی گردد.

قبل از انجام بیهوشی و جراحی چه نکاتی باید توسط تیم مربوطه یا مشاوره جراحی چک و رعایت شده باشد؟

پیش از بیهوشی، تیم جراحی و متخصص بیهوشی؛ سابقه پزشکی و دارویی بیمار، آلررژی‌ها و حساسیت‌های دارویی، بررسی سلامت قلب و ریه، وجود بیماری‌های مزمن، سطح اکسیژن و تست‌های خونی و درصورت نیاز آزمایش‌های تخصصی مثل نوار قلب یا اکوکاردیوگرافی. همچنین به بیمار توصیه می‌شود که حداقل 6 تا 8 ساعت قبل از جراحی از خوردن و آشامیدن خودداری کند تا خطر استفراغ و آسپیراسیون کاهش پیدا کند.

چه مواقعی و تحت چه شرایطی بیهوشی خطرساز می شود؟

ببینید، بیهوشی معمولاً ایمن است اما در برخی شرایط خاص می‌تواند خطرساز باشد. این شرایط به وضعیت جسمی و سابقه پزشکی بیمار و همچنین نوع بیهوشی مورد استفاده بستگی دارد. در ادامه برخی از عواملی که ممکن است بیهوشی را خطرساز کنند، ذکر می شود::

1. افرادی که دچار مشکلات قلبی مانند نارسایی قلبی، فشار خون بالا، یا بیماری‌های عروق کرونری هستند، ممکن است در حین بیهوشی دچار مشکلاتی مثل افت فشار خون یا ایست قلبی شوند. بیهوشی عمومی می‌تواند استرس زیادی بر سیستم قلبی و عروقی وارد کند.

2. افرادی که از بیماری‌های ریوی مثل آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه افرادی که از بیماری های ریوی مثل آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه یا آپنه خواب رنج می برند درحین بیهوشی عمومی ممکن است با مشکلات تنفسی مواجه شوند. بیهوشی عمومی ممکن است عملکرد طبیعی ریه‌ها را مختل کند و باعث افت اکسیژن خون یا مشکلات دیگر تنفسی شود.

3. وجود مخاط زیاد در سینوزیت یا انسداد در مجاری تنفسی می‌تواند حین بیهوشی به مشکل تبدیل شود. در این حالت، ممکن است راه‌های هوایی دچار انسداد شوند و اکسیژن‌رسانی به بدن با مشکل مواجه شود، که می‌تواند خطر ایست تنفسی را افزایش دهد.

4. افرادی که چاقی شدید دارند به ویژه در صورتی که شاخص توده بدنی آن ها بسیار بالا باشد ممکن است در حین بیهوشی دچار مشکلاتی مانند تنفسی، آپنه خواب و مشکلات قلبی شوند. بیهوشی در افراد چاق نیاز به دوزهای دقیق تر و مراقبت های ویژه دارد.

5. افراد مسن، به‌ویژه کسانی که بالای ۶۵ سال دارند در برابر عوارض بیهوشی حساس‌تر هستند. به دلیل عملکرد ضعیف‌تر اعضای بدن و وجود بیماری‌های مزمن در این سنین، بیهوشی ممکن است ریسک‌های بیشتری به همراه داشته باشد مانند افت فشار خون، مشکلات تنفسی، یا اختلالات شناختی بعد از عمل.

6. برخی افراد به داروهای بیهوشی حساسیت دارند که می‌تواند منجر به واکنش‌های آلرژیک خطرناک مثل شوک آنافیلاکسی شود. در صورتی که فرد سابقه حساسیت به دارو داشته باشد باید حتماً پیش از جراحی به پزشک اطلاع دهد.

7. افرادی که دیابت دارند به‌خصوص اگر قند خونشان به‌خوبی کنترل نشده باشد در حین بیهوشی ممکن است دچار نوسانات قند خون، مشکلات قلبی و عروقی یا التیام ضعیف زخم‌ها شوند.

8. برخی داروها، مانند داروهای ضدانعقاد خون (رقیق‌کننده‌های خون) یا داروهای فشار خون بالا ممکن است با بیهوشی تداخل داشته باشند. این داروها می‌توانند باعث افزایش خونریزی یا تغییرات شدید در فشار خون شوند.

9. اگر بیمار قبلاً در بیهوشی دچار عوارضی مثل تهوع شدید، گیجی، یا مشکلات قلبی و تنفسی شده باشد احتمال تکرار این عوارض وجود دارد و باید از قبل اطلاع داده شود تا تیم بیهوشی آماده باشند.

10. در صورتی که بیمار قبل از جراحی دچار عفونت‌های حاد مثل عفونت‌های دستگاه تنفسی یا تب باشد ممکن است ریسک بیهوشی و عوارض جراحی افزایش یابد.

به طور کلی برای کاهش خطرات بیهوشی، قبل از هر جراحی بررسی دقیق وضعیت سلامتی بیمار توسط تیم بیهوشی انجام می‌شود. پزشکان معمولاً با انجام آزمایش‌ها، بررسی سابقه پزشکی و دارویی و تنظیم دقیق دوز داروهای بیهوشی تلاش می‌کنند تا این فرآیند تا حد ممکن ایمن باشد.

ترکیب گاز و خون حین جراحی چه عوارضی دارد و به چه علت ایجاد می شود؟

یکی از روش‌های رایج استفاده از گازهای بیهوشی مثل ایزوفلوران، نیتروز اکساید یا سایر گازهاست که از طریق ماسک یا لوله تنفسی وارد بدن می‌شوند. به‌طور معمول این گازها در خون حل شده و باعث ایجاد حالت بیهوشی می‌شوند. اما در برخی شرایط مشکلاتی ممکن است رخ دهد که باز در ادامه به تشریح هریک می پردازم:

1. اگر غذا یا مایعات وارد ریه شود باعث ترکیب گاز و مایعات در ریه می‌ گردد که می‌تواند منجر به عفونت یا آسیب ریوی (پنومونیت آسپیریشن) شود. به همین دلیل به بیمار می گویند که قبل از عمل چیزی نخورد.

2. افت اکسیژن (هیپوکسی): در موارد نادر ممکن است که گازهای بیهوشی به‌طور نادرست تنظیم شوند یا مشکلی در جریان اکسیژن‌دهی پیش بیاید که باعث کاهش سطح اکسیژن خون می‌شود. این وضعیت به عوارض جدی مثل آسیب به مغز و قلب منجر می‌شود.

3. هایپرکاپنی (افزایش دی‌اکسیدکربن): اگر تهویه مکانیکی مناسب نباشد یا بیمار نتواند به‌درستی دی‌اکسیدکربن را دفع کند، دی‌اکسیدکربن در خون تجمع پیدا کرده و باعث مشکلات تنفسی، سردرد، گیجی و در موارد شدیدتر ایست قلبی می‌شود.

4. آسیب ریوی: در صورتی که هوا یا گاز به‌طور تصادفی وارد خون شود (آمبولی گازی)، ممکن است در عروق خونی گیر کند و باعث آسیب به ریه‌ها یا سایر اندام‌ها شود.

در مجموع در مواقع ایجاد ترکیب گاز و خون باید مساله پیش آمده به دقت توسط متخصص بیهوشی مدیریت شود تا عوارضی مثل این اتفاق نیفتد. تنظیم دقیق دستگاه‌های بیهوشی و مانیتورینگ مداوم بیمار در حین جراحی نقش کلیدی در پیشگیری از این مشکلات دارد