عجيب ترين نامي كه تاكنون شنيده ايد چه بوده است؟ تابه حال چند بار خدا را شكر كرده ايد كه پدر و مادرتان نام عجيب و غريبي براي شما انتخاب نكرده اند؟ و يا چقدر به اين موضوع فكر كرده ايد كه دوست داريد نامتان چه باشد؟

انتخاب نام فرزند يكي از حقوقي است كه كودك نسبت به پدر و مادر دارد. با اين حال در اين راه پدر و مادر تنها نيستند. گاه بقيه اعضاي يك خانواده مانند پدربزرگ ها و مادربزرگ ها يا ديگر فرزندان در كار انتخاب نام براي كودكي كه قرار است متولد شود يا متولد شده است، دخالت مي كنند.

اين دخالت گاه پذيرفته است و به نتيجه خوبي منجر مي شود و گاه منشأ بسياري از مشكلات بعدي است. چه اختلافات خانوادگي كه به خاطر انتخاب نام يك كودك پيش نيامده است.

از اعضاي خانواده و دوستان و آشنايان كه بگذريم، سازمان ثبت احوال و ضوابط آن نيز براي انتخاب يك نام مهم است.

چه نام هايي ممنوع هستند؟

تا كنون هيچ گاه به صورت رسمي نام هاي غيرمجازي كه والدين نمي توانند از آنها استفاده كنند اعلام نشده است، ولي اگر براي گرفتن شناسنامه كودك خود به دفاتر ثبت احوال مراجعه كنيد با فهرستي از نام ها روبه رو مي شويد كه نبايد كودكتان را با آنها بناميد.

در ماده 12 قانون ثبت احوال كشور، ذيل عنوان نامگذاري آمده است:

الف- انتخاب نام نوزاد بر عهده اعلام كننده است.
ب- براي نامگذاري، يك نام ساده و يا مركب كه عرفاً يك نام محسوب مي شود، قابل انتخاب است.
ت- انتخاب نام هايي كه موجب هتك حيثيت مقدسات اسلامي مي شود و همچنين انتخاب عناوين و القاب و نام هاي زننده مستهجن يا نامتناسب با جنس ممنوع است.
س- انتخاب نام در مورد اقليت هاي ديني شناخته شده در قانون اساسي تابع زبان و فرهنگ ديني آنان است .

ولي كار به اين سادگي ها نيست. در هر دوره اي برخي از نام ها ممنوع اعلام مي شوند كه دليل اين كار چندان مشخص نيست.
مثلاً بسياري به خاطر دارند كه در زمان رژيم پهلوي انتخاب نام امير به تنهايي براي كودكان در برخي از دوره ها غيرمجاز و در زمان هايي بلامانع بود.

اين حالت براي برخي از نام ها، پس از انقلاب نيز ادامه يافت. موضوع هنگامي جالب تر مي شود كه بدانيم در هر مركز ثبت احوال ليست نام هاي غيرمجاز متفاوت است!

همچنين گاهي از اوقات نام هايي كه انتخاب آنها در داخل كشور مجاز است، از سوي سفارتخانه هاي ايران در خارج از كشور ممنوع اعلام مي شود. براي مثال انتخاب نام هاي شهرام، شاهرخ، محمدعباس، محمدحامد، دامون، ماني و… سال گذشته از سوي سفارت ايران در فنلاند غيرمجاز شناخته شد.

اين فهرست كه بر روي سايت رسمي سفارت ايران در فنلاند قرار گرفته بود، شامل 500 نام مي شد كه پس از مدتي حذف شد. به اين ترتيب تقريباً هيچ گاه به درستي مشخص نشده است كه چه نام هايي مجاز و چه نام هايي غيرمجاز هستند، اما اگر در يكي از مراكز ثبت احوال براي انتخاب نامي خاص دچار مشكل شديد، به مراكز ديگر سر بزنيد، شايد مشكلتان حل شود!
 
بيشترين نام ها

در مورد انتخاب نام هايي كه ثبت احوال حاضر به ثبت آنها نيست، سخن هاي زيادي گفته شده است، با اين حال نتايج يك پژوهش نشان مي دهد كه نام هاي محمد و فاطمه همچنان در صدر ليست انتخاب ها هستند.

در تحقيقي كه توسط سازمان ثبت احوال كشور انجام و نتايج آن سال گذشته انتشار يافت، از تعداد 90 ميليون سند سجلي، نام محمد در ميان ذكور و نام فاطمه در ميان اناث، بيشترين طرفدار را دارد.

البته اين تحقيق تا سال 80 بوده است، ولي بنابر اعلام مديركل امور سجلي و پژوهش ثبت احوال، نام هاي فاطمه و محمد همچنان در صدر فهرست قرار دارند. نتايج همان تحقيق نشان مي دهد كه برخي از نام ها در مناسبت هاي مختلف بيشتر مورد توجه قرار گرفته است مثلاً نام روح ا… در سال هاي 56 تا 58 بيشتر مورد استقبال قرار گرفته است يا نام محمدرضا در طول سال هاي 57 تا 73 كمتر استفاده شده است.
 
تغيير نام

پيشترها رسم بر اين بود كه اگر كسي مي خواست نام خود را تغيير دهد، آشي مي پخت و آن را بين اهل محل پخش مي كرد و هم زمان نام جديد خود را به همسايه ها اعلام مي كرد.

پس از آن بود كه كم كم دوستان و آشنايان، فرد را نام جديدش صدا مي كردند. اين روزها البته آن رسم قديمي ديگر چندان مرسوم نيست و هر كس كه بخواهد نام خود را تغيير دهد، آن قدر به دوستان و فاميل اسرار مي كند تا همه خسته شوند و با نام جديد صدايش كنند.

البته براي تغيير نام راه ديگري نيز وجود دارد كه چندان ساده نيست و هميشه نيز به نتيجه نمي رسد. تغيير نام قانوني افراد هنگامي انجام مي شود كه قانون آن را مجاز دانسته باشد. به موجب ماده 20 قانون ثبت احوال و تبصره هاي آن دارندگان نام هاي زير مي توانند نسبت به تغيير آن اقدام كنند.

۱ – نام هايي كه موجب هتك حيثيت مقدسات اسلامي مي شود مانند: عبدالات، عبدالعزي (لات و عزي نام دو بت در مكه معظمه دوران قبل از اسلام است).

۲ – اسامي مركبي كه عرفاً يك نام محسوب نمي شوند اسامي مركب ناموزون مانند: سعيد بهزاد، شهره فاطمه، حسين معروف به كامبيز

۳ – عناوين- اعم از عناوين لشكري و يا كشوري و يا تركيبي از اسم و عنوان مانند: سروان، سرتيپ، دكتر، شهردار و يا سروان محمد و شهردار علي.

۴ – القاب اعم از ساده و مركب مانند: ملك الدوله، خان، يا شوكت الملك، حاجيه سلطان و سلطانعلي.

۵ – اسامي زننده و مستهجن، زننده و مستهجن آن دسته از نام هايي است كه برحسب زمان، مكان يا مورد به دلايل و جهات زير براي دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تأييد شوراي عالي برسد.

۵-1 – نام هايي كه معرف صفات مذموم و مغاير به ارزش هاي والاي انساني است مانند: گرگ، قوچي و… .

۵-2 – نام هايي كه با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبي مردم مغاير باشد مانند: لات، خونريز، چنگيز و… .

۵-3 – نام هايي كه موجبات اشاعه و ترويج فرهنگ بيگانه شود مانند: وانوشكا، ژاكاردو، شاهدوست و… .

۵-4 – نام هايي كه موجب تحقير اشخاص بوده و يا معناي لغوي آن در جامعه قابل پذيرش نباشد مانند: صدتوماني، كنيز، گدا و… .

۶ – اسامي نامتناسب با جنس مانند:  ماشاءالله براي اناث و يا انتخاب نام اشرف و يا اكرم براي افراد ذكور

۷ – حذف كلمات زائد و غيرضروري در نام اشخاص مانند: قلي، غلام، گرگ، ذولف و قوچ و… .

۸ – تصحيح اشتباهات املايي در نام اشخاص كه به دليل عدم آشنايي مأمور يا لهجه ها و الفاظ و معاني محلي و يا ناشي از تلفظ اظهاركننده پيش آمده مانند: زهراب به سهراب و يا منيجه به منيژه و… .

۱۰ – هم نام بودن فرزند با پدر و يا مادر در يك خانواده.

۱۱ – هم نام بودن برادران و يا خواهران در يك خانواده.

۱۲ – تغيير نام ها از صورت عربي به شكل فارسي از قبيل رحمن به رحمان، اسمعيل به اسماعيل اسحق به اسحاق.

۱۳ – تغيير نام كساني كه با تأييد مراجع ذيصلاح به دين مببين اسلام مشرف مي شوند.

۱۴ – تغيير نام كساني كه نام آنها اسامي ايام هفته باشد.

۱۵ – تغيير نام كساني كه تغيير جنسيت داده و دادگاه صالحه حكم به تغيير نوع جنس در اسناد سجلي و شناسنامه آنان صادر كرده است.

پيشوند عبد خاص اسامي و صفات ذات پروردگار است و در ساير موارد متقاضي مي تواند تقاضاي حذف آن را بنمايد.

اگر كسي نامش شامل هيچ كدام از اين بخش ها نشود، بايد تعويض رسمي آن را فراموش كرده و به تغيير آن در بين دوستان و آشنايان اكتفا كند.

در چهارمين روز زمستان سال 1297، اولين شناسنامه ايراني به نام فاطمه ايراني توسط اداره كل سجل احوال دارالخلافه، مستقر در بلديه تهران صادر شد. از آن پس شناسنامه دار كردن ايرانيان، چه تازه متولد و چه آنها كه پيشتر به دنيا آمده بودند در دستور كار دولت وقت و دولت هاي بعدي قرار گرفت.

بسياري از بزرگترهاي ما به ياد دارند هنگامي را كه مأمور دولت با يك دفتر بزرگ به ده يا محله آنها مي آمد و نام افراد را مي نوشت و همان جا نيز فاميلي براي آنها انتخاب مي كرد.

اكنون با گذشت نزديك به 90 سال از تاريخ صدور اولين شناسنامه تقريباً همه ايرانيان نام و فاميلشان در ثبت احوال درج شده است. نام و فاميلي كه انتخاب آن و تغييرش هميشه كار چندان ساده اي نيست.