ایران و ایرانیان در عصر ناصرالدین شاه

نقد کتاب ایران و ایرانیان در عصر ناصرالدین شاه

نخستین سفیر آمریکا در ایران

پیش از زمان صدارت امیرکبیر، سفارتخانه در ایران معنا نداشت و اعزام سفیر به کشورهای دیگر با حضور امیرکبیر در حکومت آغاز شد. در نیمه دوم قرن نوزدهم، ایلات متحده آمریکا که مردم به آن “ینگی دنیا” یا سرزمین زیر آب می‌گفتند، به منظور نفوذ در آسیا، روابط رسمی خود را با اعزام سفیر به ایران آغاز کرد و نام اس.جی.دبلیو.بنجامین به عنوان نخستین سفیر آمریکا در ایران، در تاریخ ثبت شد.

معرفی بنجامین

بنجامین، مردی دانشمند بود که پیش از حضور در ایران، شناخت جامعی از مشرق زمین داشت. او پس از بازگشت به آمریکا کتاب ایران و ایرانیان را که مجموعه مقالات بود، به چاپ رساند. نگاه دقیق او به رجال، شخصیت‌ها، تولیدات، منابع اقتصادی، فساد طبقاتی، طبیعت، آداب و رسوم، عقاید مذهبی و … خواننده را بارها شگفت زده می‌کند. بنجامین تاریخ را ورق می‌زند و سرزمین گنگ تا نیل را به ایران قاجار می‌رساند، تمدن ایران را مرور می‌کند و با آنکه هنوزنقشه کاملی از ایران در دست نیست، استان به استان فرصت‌ها و کمبودها را می‌نویسد و خواننده در فصل چهارم، تهران دست پخت قجر را می‌بیند.

شهر دویست‌هزار نفری که کاخ ناصرالدین شاه و حجم عظیم جواهرات سلطنتی در آن، نماد ثروت و عظمت ایران برای آقای سفیر است. بنجامین ایران را در جزئی‌ترین خصوصیات با اروپا مقایسه و دلیل رشد تمدن روم و تسلط اروپا بر آسیا را ریشه‌یابی می‌کند.

اختلاف طبقاتی در زمان ناصرالدین شاه

نویسنده همچنین بارها بر فاصله طبقاتی وحشتناک اعیان و اشراف و طبقه زیردست تاکید می‌کند و نحوه زندگی و عادات دو طبقه را روبه‌روی یکدیگر قرار می‌دهد. نکته قابل توجه کتاب، تأثیر زنان اسیر در اندرونی بر سیاست‌های کلان کشور است که از چشمان دقیق بنجامین مخفی نمی‌ماند و زنان را استادان دیپلماسی در پشت پرده می‌نویسد. رسوم جاری و متداول همچون “مداخل” که یک غربی در خاطراتش از آن می‌گوید و البته چاشنی دروغگویی که بسیار در کتاب تکرار می‌شود، در میان خطوط غرورآفرین کتاب بسیار پررنگ است و تلخ‌تر آنکه داستان‌ها بسیار به ایرانیان امروز شبیهند!

بنجامین در فصل هشتم ذره‌بین را روی شخص ناصرالدین شاه می‌گیرد، از نژاد خاندان قجر تا دوران جوانی و روزهای پختگی و جبران از دست رفته‌ها، از غذا خوردن شاه در سرویس طلا تا آداب شکار رفتن، از خشونت‌ها و خونریزی‌ها که بسیار چهره بین‌المللی شاه را تخریب می‌کند تا سرودن شعر و نقاشی کشیدن، از آگاهی کامل شاه به روحیه فاسد وخیانتکار درباریان تا بی‌اطلاعی از حقیقت وضعیت زندگی مردم به دلیل روابط محدود با عامه، از منافع مشترک روسیه و انگلستان در منابع ارزشمند ایران، از فساد عمیق و گرفتن رشوه تا هوش سرشار حتی زنان و مردان کشاورز… از آنچه می‌بیند اینگونه نتیجه می‌گیرد که ایرانیان در حال غارت کشور خود هستند، کشوری که با وجود این حجم از فساد و رشوه‌خواری در قرون متمادی، به طور حیرت آوری در حدود سه‌هزارسال هنوز پابرجاست و آثاری از زوال هرگز در آن دیده نمی‌شود.

نویسنده : ریحانه نعمتی