ترجمه، شرح و تفسیر حکمت 66 نهج البلاغه : درخواست نکردن از نا اهلان

حکمت ۶۶ نهج البلاغه : درخواست نکردن از نا اهلان

شرح و تفسیر حکمت 66 نهج البلاغه :

امام علی(ع) در اين كلام پربار حكمت آميز به نكته اى اشاره مى كند كه سبب عزت و سربلندى هر انسانى است، مى فرمايد: «از دست رفتن حاجت بهتر از آن است كه آن را از نااهل طلب كنى».

بى شك انسان ها در زندگى فردى و اجتماعى به يكديگر نيازمند اند و اصولاً فلسفه زندگى اجتماعى و مدنىّ بالتبع بودن انسان همين تعاون و برطرف ساختن حاجت و نيازهاى يكديگر است، زيرا هر كس قدرت محدودى دارد كه با آن نمى تواند همه نيازهاى خود را برطرف سازد ولى با كمك ديگران مى تواند بر مشكلات غلبه كند.

كسانى كه انسان دست حاجت به سوى آنها دراز مى كند دو گروه اند: گروه اهل و نااهلان

• اهل كسى است كه داراى سخاوت و انسان دوستى و مهر و محبت و علو طبع باشد.
• نااهلان آنها كه بخيل اند و تنگ نظر و منت گذار.

بديهى است هرگاه انسان دست طلب به سوى نااهل دراز كند از يك سو خود را حقير كرده و از سوى ديگر، احتمال امتناع با توجه به بخل و تنگ نظرى طرف كاملاً وجود دارد و از سوى سوم، اگر اقدام به رفع نياز و حاجت كند ممكن است ماه ها يا سال ها دست از منت گذارى بر ندارد، پس چه بهتر كه قناعت ورزد و علو همت و شخصيت خود را حفظ نمايد و از دست رفتن حاجتى را تحمل كند و دست نياز به سوى اين گونه افراد دراز نكند.

در حديثى از پيغمبر گرامى اسلام(ص) مى خوانيم كه امير مؤمنان در محضرش عرضه داشت:

خداوندا مرا به احدى از خلقت نيازمند نكن.

رسول خدا (ص) فرمود: اى على! اين سخن را مگو، زيرا هر انسانى نيازمند به ديگران است.

امير مؤمنان عرض كرد: اى رسول خدا! چگونه بگويم فرمود بگو: « خدايا مرا به انسان هاى شرور نيازمند مكن».

على (ع) عرض كرد: «اشرار خلق چه کسانی هستند ؟»

فرمود: « كسانى كه اگر چيزى ببخشند منت مى گذارند و هنگامى كه منت مى گذارند بر انسان عيب مى گيرند».

آرى شرار خلق و به تعبیر امیر مؤمنان، نااهلان ممکن است نیاز مادى انسان را برطرف سازند ولى صدمات روحانى و معنوى به وى وارد کنند که تحمل آن بسیار سخت و سنگین است. گاه به منت گذاردن اکتفا نمى کنند بلکه عیب ها بر انسان مى گیرند که فلان کس ضعیف و ناتوان و بى عرضه و حقیر است، ازاین رو به ما نیازمند شده است.

در روایات اسلامى حاجت خواستن از تازه به دوران رسیده ها نهى شده است که قطعاً با منت و ذلت همراه است; در حدیثى از امام صادق(ع) مى خوانیم که به یکى از یارانش فرمود: « دست خود را تا مرفق در دهان اژدها کنى براى تو بهتر از آن است که حاجت از کسى بطلبى که چیزى نداشته و سپس به نوایى رسیده است».

این گونه اشخاص اگر چیزى به انسان بدهند سرمایه گرانبهاترى را از بین مى برند، آبى مى دهند و آبرویى مى برند.

سعدى شیرازى در کتاب گلستان خود بعد از ذکر داستانى مى گوید:

حکیمان گفته اند: آب حیات اگر فروشند فى المثل به آبروى، دانا نخرد که مردن به علت به از زندگى به ذلت.

هرچه از دونان به منت خواستى 

در تن افزودى و از جان کاستى!