دزد خاموش دست بردار نیست!
پوکی استخوان
اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان بهداشت جهانی (WHO )روز ۲۸ مهر (۲۰ اکتبر) را به‌عنوان روز جهانی استئوپروز نام‌گذاری کرده است. در ایران حدود ۵.۴ درصد آقایان و ۸ درصد خانم‌ها به پوکی استخوان و بیش از ۳۵ درصد آنان به درجات خفیف‌تری از کاهش تراکم استخوان (استئوپنی) مبتلا هستند. با افزایش سن، استئوپروز به‌طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند؛ به طوری‌که بیش از ۲۰ درصد زنان بالای ۵۰ سال دچار درجات قابل‌توجهی از کاهش تراکم استخوان هستند و این سبب می‌شود بیشتر در معرض شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان باشند.
در سال ۸۰، حدود ۱۵ درصد از جمعیت ایران دچار پوکی استخوان بودند که در سال ۹۰ جمعیت ۱۵ درصدی دچار پوکی استخوان به ۳۴ درصد افزایش پیدا کرد. بر اساس آمارها ۲۰ درصد زنان ایرانی بالای ۵۰ سال، دچار درجات چشمگیری از کاهش تراکم استخوان هستند که احتمال شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان را در آنان بیشتر می‌کند. در ایران حدود ۵/۴ درصد مردان و ۸ درصد زنان به پوکی استخوان و بیش از ۳۵ درصد آنان به درجات خفیف‌تری از کاهش تراکم استخوان مبتلا هستند.
نتایج مطالعات تازه نشان داده است شیوع پوکی استخوان (استئوپروز) و کاهش تودۀ استخوانی در مردان ایرانی با شیب بیشتری در حال افزایش است. در این پژوهش، پوکی استخوان (استئوپروز) در مردان بالای ۵۰ سال و زنان یائسه و استئوپروز در مردان کمتر از ۵۰ سال و زنان قبل از سن یائسگی مورد بررسی قرار گرفت و نشان داده شد که شیوع پوکی استخوان (استئوپروز) و کاهش تودۀ استخوانی در مردان با شیب بیشتری در حال افزایش است و از آن‌جایی که میزان مرگ‌ومیر به‌دنبال شکستگی، در مردان بیشتر از زنان است، اهمیت موضوع بیشتر می‌شود.
پوکی استخوان، بیماری استخوانی است که تودۀ استخوانی در آن کاهش پیدا می‌کند؛ اما ظاهر بافت استخوان، طبیعی به نظر می‌رسد. این کاهش تودۀ استخوانی، باعث حساسیت بیشتر استخوان و ایجاد شکستگی‌های مکرر در آن خواهد شد. تصور می‌شود پوکی استخوان یک بیماری چندعاملی است که کاهش ویتامین D، کاهش کلسیم خون و کاهش هورمون استروژن از جملۀ این عوامل هستند. پس ازتعریف پوکی استخوان، سن شروع اهمیت دارد و اگرافراد اطلاع داشته باشند می‌توانند جلوگیری کنند. حداکثر تودۀ استخوانی تا ۳۰ سالگی تشکیل خواهد شد و تا این هنگام است که نوجوانان و جوانان باید بیشترین مقدار تودۀ استخوانی را به‌دست آورند. پس از ۳۰ سالگی به‌علت تغییرهای فیزیولوژیک ناشی از افزایش سن، کاهش تودۀ استخوانی آغاز خواهد شد؛ بنابراین سنین یائسگی و پس از آن زمان پیشگیری یا درمان این بیماری نخواهد بود؛ زیرا در این سنین شاید بتوان از پیشرفت سریع پوکی استخوان پیشگیری کرد، ولی استخوان آسیب‌دیده و عوارض ناشی از آن غیرقابل برگشت و جبران خواهد بود؛ بنابراین در هر سنی باید به فکر پوکی استخوان و پیشگیری از آن بود. زمان پیشگیری هنگام نوجوانی و دهۀ سوم زندگی است. به پوکی استخوان، دزد خاموش گفته می‌شود. علت این نام‌گذاری چیست؟ با اینکه در هنگام ابتلا به پوکی استخوان در تصاویر حاصل از پرتونگاری، تغییر و کاهش شدید تودۀ استخوانی دیده می‌شود، اما در مراحل اولیه بیماری، در ظاهر فرد تغییراتی مانند خمیدگی پشت و کوتاهی قد دیده نمی‌شود. این بیماری بسیار ساکت و خاموش پیش می‌رود تا به مرحله‌ای برسد که اثرات شدید و غیرقابل برگشت خود را باقی بگذارد. مانند یک دزد، بسیار آرام و ساکت بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بدون اینکه خود بیمار بداند قسمتی از بدنش در حال ازدست‌رفتن است؛ به همین علت این بیماری کشنده خاموش نامیده می‌شود. متأسفانه زنان بیشترازمردان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و علت این امر دوران فیزیولوژیک خاصی (بارداری و یائسگی) است که زنان در طول عمر خود آن را تجربه می‌کنند. بارداری، باعث تخلیه ذخایر کلسیم و ویتامین دی مادر و یائسگی با کاهش سطح هورمون استروژن خون منجر به کاهش تودۀ استخوانی و ابتلا به پوکی استخوان خواهد شد.
مطلب دیگری که درپیشگیری وعدم ابتلابه پوکی استخوان نقش مهم و تعیین کننده‌ای دارد، تغذیه است.
مصرف مواد غذایی که در پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان نقش دارد از این قرار است:
منابع غذایی کلسیم: ۱٫ فراورده‌های لبنی کم‌چرب = شیر، ماست، دوغ و پنیر کم‌چرب (با تأکید بر مصرف روزانه شیر)؛ ۲٫ سبزیجات برگ سبز تیره مانند انواع کلم، اسفناج، ریواس، شلغم و…؛ ۳٫ ماهی‌های کوچک ساردین به همراه استخوان؛ ۴٫ مغزهای گیاهی به‌خصوص بادام.
ویتامین D: این ویتامین، مهم‌ترین ویتامینی است که جهت درمان استئوپروز به کار می‌رود. بهترین راه دریافت مصرف مکمل‌ها (پرل ویتامین D) است.
ویتامین K: در مقادیر زیادی در سبزیجات برگ سبز تیره، به‌ویژه انواع کلم، کاهوی سبز و شلغم موجود است.
ویتامین C: مطالعات نشان داده است که مصرف ویتامین C به مقدار کافی از منابع غذایی با افزایش تودۀ استخوان همراه است؛ به‌طوری‌که خانم‌هایی که از منابع ویتامین C استفاده کرده بودند، چگالی تودۀ استخوانی بالاتری داشتند. منابع غذایی: میوه‌ها و سبزی‌ها، به‌ویژه فلفل، پرتقال، بروکلی، گوجه‌فرنگی و… .
پروتئین: مطالعات به میزان پایین‌تر شکستگی در رژیم‌های حاوی پروتئین کافی اشاره می‌کنند. منابع: سفیده تخم‌مرغ، گوشت قرمز و مرغ کم‌چرب، ماهی‌ها، شیر و سایر لبنیات، سویا و حبوبات.
علاوه بر مصرف مواد غذایی تقویت‌کننده تراکم استخوان، بایستی از مصرف موادغذایی تضعیف‌کننده تراکم اجتناب کنیم. مواد غذایی که با استخوان‌های‌مان مهربان نیستند از این قرارند:
۱٫مصرف نمک زیاد باعث دفع کلسیم بدن و در طولانی‌مدت باعث پیشرفت پوکی استخوان می‌شود.
۲٫کافئین و نوشابه‌های کربناته باعث دفع کلسیم بدن خواهند شد.
۳٫اسید اگزالیک موجود در اسفناج، ریواس، برگ چغندر، چغندر و… مانع جذب کلسیم می‌شود؛ بنابراین بایستی لبنیات همراه با اگزالات مصرف نشوند. سؤال مهمی که بیشتر افراد می‌پرسند: چه کنیم که به پوکی استخوان دچارنشویم؟ پاسخ این سؤال بسیارساده است: باید بدن‌مان منابع کافی کلسیم دریافت کند. فعالیت‌های فیزیکی صحیح، مستمر و منظم داشته باشیم و از موادغذایی که تضعیف‌کننده تراکم استخوان هستند، استفاده نکنیم.
زهراکیانی، کارشناس تغذیه واحد بهبود معاونت بهداشت و درمان استان اصفهان
