رشته پزشکی ورزشی چیست؟ معرفی رشته پزشکی ورزشی

معرفی رشته پزشکی ورزشی. درباره این رشته بیشتر بدانید

دکتر احمد باقری مقدم  متخصص پزشکی ورزشی

طبق تعریف برنامه دستیاری رشته پزشکی ورزشی در وزارت بهداشت: «پزشکی ورزشی تخصصی بالینی است که به پیشگیری، درمان و بازتوانی آسیب‌های ورزشی و بیماری‌های مرتبط با ورزش در ورزشکاران حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای، ارتقای سطح کارایی ورزشکاران و استفاده از ورزش در پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری‌ها و ارتقای سلامت می‌پردازد.» طول دوره آموزش رشته پزشکی ورزشی چهار سال است.

حوزه‌های مورد توجه این رشته تخصصی بسیار گسترده است. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف) مشاوره و برنامه‌ریزی جهت استفاده از ورزش در پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری‌ها و ارتقای سلامت: حدودا ۶۰ درصد مردم دنیا و ایران فعالیت بدنی لازم برای حفظ سلامتی را ندارند.

با افزایش نسبی بیماری‌های غیرعفونی اهمیت روزافزون ورزش در سلامت جامعه افزایش یافته است. از قدم‌های اول پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌های مهم جامعه امروز مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، چاقی، فشار خون و چربی خون بالارانو درد و کمردرد (دومین علت مراجعه به پزشکان) ورزش است.

جهت ارایه صحیح نسخه ورزشی در شبکه بهداشتی و درمانی وجود متخصص پزشکی ورزشی اساسی است.

ب) پیشگیری، درمان غیرجراحی و بازتوانی آسیب‌های ورزشی و بیماری‌های مرتبط با ورزش در ورزشکاران حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای: با حرفه‌ای شدن ورزشکاران و رونق گرفتن صنعت ورزش اهمیت این قسمت بیش از پیش افزایش یافته است.

در این رشته، تشخیص و بازگرداندن سریع ورزشکار به تمرین و مسابقه مهم است. باشگاه‌ها برای هر مسابقه ورزشکاران خود مبلغ کلانی هزینه می‌کنند و حضور نداشتن یک ورزشکار می‌تواند نتایج ورزشی باشگاه را تغییر دهد.

در کشور ما با جمعیت جوان بالا، پیشگیری و درمان آسیب‌ها و بیماری‌های ورزشکاران غیرحرفه‌ای هم بسیار مهم است. در یک مطالعه تنها در ورزش کشتی در تهران سالانه حدود ۲۰ هزار مورد عفونت پوستی در کشتی‌گیران بروز می‌یابد.

همچنین به طور متوسط نزدیک به نیمی (۳/۴۲ درصد) از کشتی‌گیران تهران طی یک سال حداقل یک آسیب ورزشی دارند که معادل ۸۵۰۰ آسیب در سال است. کمک به بیماران مزمن که می‌خواهند به صورت حرفه‌ای ورزش کنند نیز با توجه به شیوع بالای برخی از این بیماران مانند دیابت و آسم مهم است.

ج) مشاوره جهت ارتقای سطح کارایی ورزشکاران: مشاوره در زمینه‌هایی مانند دوپینگ، آمادگی جسمانی و تغذیه که با همکاری دیگر متخصصان انجام می‌شود، می‌تواند تاثیری اساسی در سطح ورزش کشور داشته باشد. مسوول کمیته ملی المپیک استرالیا رمز موفقیت تیم‌های ملی این کشور در سال‌های اخیر را فعالیت‌ متخصصان پزشکی ورزش می‌داند.

وضعیت این رشته در دیگر کشور‌ها

در نقاط مختلف جهان براساس رشد ورزش آماتور و حرفه‌ای، وضعیت کلی آموزش پزشکی و رشته‌های تخصصی موجود الگوهای مختلفی از آموزش پزشکی ورزشی وجود دارد.

از اهدافی که افراد صاحب‌نظر و سازمان‌های بین‌المللی در حیطه پزشکی ورزشی تعقیب می‌کنند، یکسان‌سازی آموزش این رشته در کشور‌های مختلف است. به طور کلی آموزش دانشگاهی این رشته را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد:

الف) دوره‌های کوتاه‌مدت که عموما به صورت دیپلمای تحصیلات تکمیلی یا فوق لیسانس ارایه می‌شود. این دوره‌ها در کشور‌هایی مانند انگلستان و استرالیا ارایه می‌شود. با توجه به اینکه آموزش‌های این رشته در مدت ۱ تا ۲ سال قابل انجام نیست، عمده کشور‌ها در این گروه آموزش را به طرف دوره تخصصی تغییر داده‌اند. مثلا در انگلستان و استرالیا دوره به صورت تخصص ۴ ساله تغییر کرده است.

ب) در برخی از کشور‌ها مانند آمریکا و کانادا دوره به صورت فوق‌تخصص یک تا دو ساله است. مشکل کوتاه بودن مدت در اینجا هم وجود دارد و مثلا در کانادا در عمده دانشگاه‌ها فرد باید دوره فوق‌لیسانس را طی دوره فوق‌تخصص بگذارند.

ج) پزشکی ورزشی در برخی کشور‌ها مانند استرالیا و نیوزلند، فنلاند، انگلستان، ترکیه و هلند به صورت تخصص۳ تا ۴ ساله ارایه می‌شود.

تاریخچه و سیر تکاملی این رشته در ایران

در سال ۱۳۷۷یک مرکز پزشکی ورزشی در دانشگاه علوم پزشکی تهران ایجاد گردید و علاقه‌مندان در این حوزه ضمن برگزاری کلاس‌های آموزشی پزشکی ورزشی، اقدام به تدوین دوره تحصیلات تکمیلی پزشکی ورزشی نمودند.

با توجه به محدودیت‌های آن زمان جهت راه‌اندازی رشته‌های تخصصی جدید، نتیجه این مطالعات به‌ناچار در قالب دوره کارشناسی ارشد بالینی پزشکی ورزشی با جمعیت هدف پزشکان عمومی در سال ۱۳۷۹ نخست در شورای آموزش دانشگاه علوم پزشکی تهران و در نهایت در شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت متبوع به تصویب رسید.

در سال ۱۳۸۴ با توجه به نارسایی‌های اجرایی آموزش بالینی در قالب برنامه کارشناسی ارشد، پیش‌بینی مشکلات احتمال شغلی برای فارغ‌التحصیلان این رشته و با عنایت به راه‌اندازی دوره‌های دستیاری پزشکی ورزشی در بسیاری از کشورها، با بررسی مجدد فرمت‌های موجود، آموزش تخصصی این رشته به وزارت متبوع پیشنهاد و در بهار سال ۱۳۸۵ در شورای آموزش تخصصی به تصویب رسد. در حال حاضر سالانه ۱۰ دستیار در دو دانشگاه علوم پزشکی تهران و ایران و مازندران پذیرفته می‌شوند.

مشکلات پیش روی رشته پزشکی ورزشی چیست؟

کوتاه بودن عمر رشته در ایران و جهان باعث شده که ابزارها و فرآیندهایی مانند پروتکل‌های درمانی و منابع علمی و حتی تجربه گروهی متخصصان به اندازه رشته‌های دیگر تکامل نیافته باشد. آشنا نبودن مردم و حتی کادر درمانی با رشته نیز از مشکلات این رشته است.

بین‌رشته‌ای بودن پزشکی ورزشی نیز باعث می‌شود احساس شود که با برخی از دیگر رشته‌های تخصصی تداخل کاری وجود دارد.

فارغ‌التحصیلان این رشته باید تلاش کنند از یک سو جایگاه خدمات تخصصی پزشکی ورزشی در حوزه ورزش حرفه‌ای و قهرمانی در کشور ارتقا یابد و از سوی دیگر، وضعیت موجود در تجویز نسخه‌های ورزشی علمی برای ارتقای سلامت کلیه افراد جامعه و همچنین پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری‌های مزمن که یکی از علل اصلی مرگ و میر و بار بیماری در کشور هستند، بهبود یابد.