سبک نادرست زندگی عامل اصلی ابتلای بیشتر افراد به آرتروز
آرتروز، دردی که به مسکن جواب نمی‌دهد
آرتروز به معنای از بین رفتن غضروف‌های بین سطوح مفصلی است که ممکن است بر اثر آن بخشی یا همه مفصل تحلیل رفته باشد و با تغییرات شکلی مفصل زانو مانند زانوی پرانتزی با محدودیت حرکت و تورم همراه باشد. اینکه چه رفتارهایی احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند و آیا درمان‌پذیر است یا نه ازجمله مباحثی است که در این گفتگو دکتر مهران رادی، فوق تخصص جراحی زانو به آن پرداخته است. این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
*آرتروز با چه علائمی خود را نشان می‌دهد؟
علائم آرتروز به‌صورت تورم، محدودیت حرکت و دردهای شبانه است که معمولاً با مصرف مسکن هم خوب نمی‌شوند. حتی ممکن است بیمار گاهی به علت ساییدگی مفصلی که پیدا کرده تکه‌هایی از غضروفش در مفصل آزادشده باشد یا اینکه دچار آسیب مینیسک یا لیگامان صلیبی هم باشد. حتی ممکن است بیمار از گیر کردن یا قفل کردن زانو هم شکایت داشته باشد.
*آرتروز معمولاً در چه سنی بروز پیدا می‌کند؟
اگر بیمار مشکل زمینه‌ای نظیر روماتیسم، شکستگی قدیمی، آسیب لیگامانی یا مینیسک در سنین پایین نداشته باشد، آرتروز در سن بین ۵۰ تا ۵۵ سال شروع و بالای سن ۶۰ سالگی خودش را نشان می‌دهد. آرتروز اولیه زانو در خانم‌ها شایع‌تر است. آرتروز مفصل زانو رابطه مستقیمی با وزن بیمار دارد. هر چه وزن بیمار بالاتر باشد درگیری و شدت آرتروز بیشتر است و سن درگیری هم پایین‌تر خواهد بود. البته ورزشکارانی هم هستند که در سنین پایین دچار پارگی رباط و مینیسک می‌شوند. ممکن است افرادی که براثر تصادف در سن کم دچار شکستگی داخل مفصلی شده‌اند هم آرتروز در سن بین ۳۰ تا ۳۵ به سراغشان بیاید.
*آیا این بیماری جنبه ارثی دارد؟
در آرتروز اولیه، ژنتیک کاملاً نقش دارد، افرادی که در خانواده‌شان اقوام درجه یک مثل پدر و مادر دچار آرتروز هستند احتمال بروز بیماری در آنها زیاد است.
*چه مشاغلی بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز هستند؟
مشاغلی که فشار روی زانویشان بیشتر است، مثل کارمندان و کارگرانی که در محیط کار پله روی زیادی دارند، کارگران ساختمانی، افرادی که وسایل سنگین حمل می‌کنند و ورزشکاران حرفه‌ای که مدام عضلاتشان را تقویت نمی‌کنند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به آرتروز هستند.
*آیا ابتلا به دیسک کمر یا روماتیسم می‌تواند پیش‌زمینه بروز آرتروز باشد؟
ممکن است بیمار مبتلابه درد دیسک کمر باشد اما مبتلابه آرتروز هم باشد. این دو ارتباطی باهم ندارند. اما دیسک کمر می‌تواند به علت تحلیلی که در عضله چهار سر ایجاد می‌کند و سبب تحرک کمتر بیمار می‌شود به‌مرور زمان پیش‌زمینه بروز آرتروز شود، ولی علت آن محسوب نمی‌شود. بیماری‌های رماتیسمی و التهاب مفاصل که پرده مفصل یا غشای ثانویه را به‌مرور زمان درگیر می‌کنند و غضروف مفصل را از بین می‌برند در نهایت ممکن است به آرتروز منتهی شوند، خصوصاً در افرادی که در سنین پایین دچار روماتیسم می‌شوند و بیماری را با درمان دارویی کنترل نمی‌کنند.
*آرتروز چه اندام‌هایی را درگیر می‌کند؟
اندام‌هایی که وزن را تحمل می‌کنند بیشتر در معرض بروز آرتروز قرار دارند، اندام‌هایی مثل مفصل لگن، مفصل زانو، ستون فقرات، مفصل مچ پا و اندام فوقانی نظیر گردن.
*درباره درمان‌های اولیه این بیماری توضیح دهید.
درمان‌هایی که برای این بیماری استفاده می‌شود ابتدا درمان‌های دارویی، فیزیوتراپی و تغییرات سبک زندگی است. اگر هیچ‌یک از این موارد جواب نداد جراحی تنها راهکار درمانی است. ابتدا بیمار باید روش زندگی را تغییر دهد، مثلاً حتی‌الامکان از دستشویی فرنگی استفاده کند، روی صندلی بنشیند و از دو یا چهارزانو زدن بپرهیزد زیرا بیشترین فشاری که روی مفصل زانو وارد می‌شود زمانی هست که زانو از ۹۰ درجه بیشتر خم می‌شود و اگر وزن بیمار هم بالا باشد در این حالت بین هفت تا هشت برابر وزن بدن به زانو فشار می‌آید. بیماران همچنین باید تا حد امکان از پله روی و مسیرهای ناهموار بپرهیزند و ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری ملایم و راه رفتن در آب را جهت کاهش درد انجام دهند. اگر این راهکارها بعد از مدتی جوابگو نبود از روش‌های دیگری مانند فیزیوتراپی به مدت سه تا شش ماه استفاده می‌کنیم. در این روش با استفاده از اشعه ماوراءبنفش، اشعه صوتی و تحریک پوستی-عصبی، عضله چهار سر تقویت‌شده و حرکت زانو نرم‌تر می‌شود. در نتیجه علاوه بر کاهش درد و کاهش تورم زانو، بدشکلی، خالی و قفل کردن این عضو نیز کمتر می‌شود. اگر از این روش هم نتیجه حاصل نشد سراغ تزریق داخل مفصل و درنهایت عمل جراحی تعویض مفصل می‌رویم.
*آیا تعویض مفصل به‌عنوان آخرین روش درمانی آرتروز مؤثر است؟
فکر انجام جراحی تعویض مفصل از سال ۱۹۷۰ برای اولین بار در آمریکا ایجاد و سپس پروتز آن ساخته شد. بعد از آن تقریباً هر سال روش‌ها و پروتزهای جدید با سطوح مفصلی و تکنیک‌های جراحی ابداع شد. در جراحی تعویض مفصل که بین ۱/۵ تا دو ساعت به طول می‌انجامد ابتدا مفصل را بازکرده، آن سطوح غضروفی که بین ۸ میلی‌متر تا یک سانتیمتر است و تخریب‌شده از ابتدای استخوان ران و هم از انتهای ساق پا به‌طور کامل برداشته می‌شود و جای آن پروتز قرار می‌گیرد. بعد از عمل جراحی در داخل زانوی برخی بیماران وسیله‌ای که خون را تخلیه می‌کند با نام درن (drain) گذاشته شده و زانوبند بسته می‌شود. از فردای عمل، درن (drain) خارج‌شده و بیمار با عصا و زانوبند شروع به راه رفتن می‌کند. البته در برخی بیماران زانوبند استفاده نمی‌شود. کم‌کم بیمار شروع به راه رفتن می‌کند. از دو روز بعد از عمل که تورم و درد کم شد حرکات زانو شروع می‌شود. معمولاً بعد از یک ماه عصا و زانوبند کنار گذاشته می‌شود و فیزیوتراپی هم در حدی انجام می‌شود که زانو را بتوانیم بین ۱۱۰ تا ۱۲۰ درجه خم کنیم. در جراحی تعویض مفصل زانو باید در نظر داشته باشیم که هدف نهایی، میزان حرکتی که بعد از عمل به دست می‌آوریم از ۱۰۰ تا نهایتاً ۱۲۰ درجه است و هیچ‌گاه حرکت زانو کامل نخواهد بود، زیرا نوع پروتز به‌گونه‌ای است که به‌زانو اجازه خم شدن کامل را نمی‌دهد و امکان همین میزان خم شدن که برای زندگی روزمره بیمار لازم است از قبیل راه رفتن، نشستن روی صندلی و بالا و پایین رفتن از پله به دست می‌آید.
*طول عمر پروتزی که در جراحی تعویض مفصل برای بیمار گذاشته می‌شود چقدر است؟
طول عمر پروتزها بستگی به میزان رعایت بیمار دارد. اگر بیمار مواظب باشد که وزنش زیاد نشود، دیابت نداشته باشد و عضله چهار سر را تقویت کند، پروتز حتی تا ۲۰ سال عمر می‌کند ولی در غیر این صورت بیشتر از هشت سال نمی‌توان انتظار طول عمر از پروتز را داشت.
چه رفتار نادرست تغذیه‌ای فرد را مستعد ابتلا به آرتروز می‌کند؟
کم‌مصرف کردن مواد لبنی، میوه‌ها و سبزی‌های تازه، استفاده زیاد از شیرینی‌ها و مواد چربی مثل گوشت قرمز به علت اینکه وزن افراد را بالا میبرد و فشار روی مفصل زانو وارد می‌کند، احتمال ابتلا به آرتروز را بالا میبرد. همچنین کمبود ویتامین D و کلسیم باعث انحنای زانو شده و این انحنا می‌تواند ابتلا به آرتروز را در افراد تشدید کند.
*چگونه می‌توان از ابتلا به آرتروز پیشگیری کرد؟
چون مفصل زانو مفصلی است که بیشترین فشار بر آن وارد می‌شود و بیشترین حرکت را دارد لذا کارهایی که سبب شوند فشار روی این مفصل کم شود احتمال بروز آرتروز را کم می‌کنند، این مراقبت‌ها مثل کم بودن وزن، پله روی کمتر، تقویت عضله چهار سر، پیاده‌روی مداوم، راه رفتن در استخر و پرهیز از انجام ورزش‌های خطرناک که به مفصل زانو فشار می‌آورند مانند صخره‌نوردی و کوهنوردی در شیب‌های تند و همچنین ترمیم لیگامان یا مینیسک آسیب‌دیده است.
مجله اینترنتی زندگی سالم
لادن سلطانی
