معضل ریزگرد ها / ریزگردهای خانمان  سوز لب دوز

معضل ریزگرد ها / ریزگردهای خانمان  سوز لب دوز

گردوغبار یا ریزگرد، توده‌ای از ذرات جامد ریز غبار و گاه دود و … است که در جو پخش شده و دید افقی را میان ۱ و ۲ کیلومتر محدود می‌کند و برای بیماران تنفسی بسیار زیان‌آور است. ریزگرد همچنین گاه باعث بروز پدیده ماه آبی می‌شود. البته گرد وغبار درشت‌تر وسیلیسی تر از ریز گرد است. در مریخ ریزگرد رویدادی تقریبا همیشگی است که گاه تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری (بیش از ۵ برابر ارتفاع کوه دماوند از سطح دریا) بالا می‌رود و در فصل تابستان شدت گرفته و توفان‌های شدیدی را ایجاد می‌کند. یکی از دلایل بسیاری از انقراض‌های بزرگ تاریخ – از جمله انقراض دایناسورها – پدیده ریزگرد است؛ زیرا این پدیده در موارد بحرانی با جلوگیری از تابش نور خورشید به زمین موجب زمستان جهانی می‌شود. نمونه‌ای از چنین رویدادی در تاریخ بشر در سال ۱۸۱۶ میلادی و به دنبال فوران کوه تامبورا روی داد که سال بی تابستان نام گرفت. در ایران سرچشمه اصلی ریزگرد باد شُمال است. این باد که از خرداد تا شهریور فعال است، در شمال خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابان‌های عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود. جریان‌های خشک هوای عربستان و عدم توجه به محیط زیست و بیابان‌زدایی در عراق باعث خشک‌شدن بسیاری از باتلاق‌های عراق و ایجاد نواحی غبارساز شده‌است.

معضل ریزگرد ها / ریزگردهای خانمان  سوز لب دوز

مناطق اصلی منشأ گرد و غبار در منطقه خاورمیانه

ـ منطقه بین‌النهرین: شامل 13 منطقه در عراق، غرب و جنوب غرب ایران، جنوب سوریه و شمال شبه جزیره عربستان

ـ جنوب غرب آسیا: شامل 10 منطقه در قسمت‌های مرکزی فلات ایران

ـ دریای سرخ: شامل 13 منطقه در مصر، شمال شرق سودان و شمال غربی شبه جزیره عربستان

از عوامل ایجاد ریزگرد می توان به عوامل طبیعی اقلیمی و خشکسالی، عوامل انسانی و اشاره کرد.

عوامل طبیعی یکی مسئله گرمایش جهانی است و دیگری کاهش بارندگی‌ها.

عوامل انسانی:

-تخریب نظام هیرولوژیکی منطقه مثل سدسازی های بی رویه مثل سد آتاتورک درترکیه و جاده سازی و… در مسیر رواناب ها

-افزایش جمعیت و بالا بردن سطح زیر کشت وتخلیه سفره‌های زیر زمینی

-اکتشاف، حفاری، استخراج و توسعه میادین نفتی در کشورهای نفت خیز منطقه

– جنگ ایران و عراق و اقداماتی از قبیل حرکت ماشین آلات جنگی، تانک‌ها و ایجاد خاکریز و….

– متوقف شدن طرح‌های مالچ پاشی و… در کشورهای عراق و عربستان به خاطر تنش‌ها و مسائل سیاسی

-ظهور داعش درمناطق بیابانی و عدم کنترل دولت ها در این مناطق

نقش کشورهای همسایه ایران در افزایش ریزگردها

معضل ریزگرد ها / ریزگردهای خانمان  سوز لب دوز

طی چند دهه اخیر بین کشور عراق و ترکیه،کشمکش فراوانی بر سر به دست آوردن منابع آب وجود دارد که باعث شد ترکیه با ساختن چندین سد به روی رود دجله باعث کاهش شدید آب این رودخانه شود. همچنین دولت عراق در زمان صدام با کانال کشی و انتقال آب رود دجله باعث شد آب رود دجله به شدت کاهش و در نتیجه این کاهش، تعدادی از تالاب‌های منطقه دچار آسیب و خشکی شود و بیابان‌های عراق رشد فراوانی کنند. از سوی دیگر کشور عربستان که در رویای تبدیل شدن به بزرگ ترین صادر کننده گندم جهان بود، شروع به استخراج آب های فسیلی از عمق 1000 متری زمین کرد که پس از مدتی با تمام شدن منابع آب، این رؤیا ناتمام ماند، اما تأثیر بدی در سفره‌های آب زیر زمینی داشت که خود عامل افزایش بیابان بود. همچنین توقف چند ساله عملیات مالچ پاشی باعث شده با کمترین وزش باد که متأسفانه جهت آن همیشه از سمت عراق به ایران است، غبار بزرگی بلند شود که امروزه حتی تا نواحی مرکزی ایران هم می‌رسد.

معضل ریزگرد ها / ریزگردهای خانمان  سوز لب دوز

گردو غبار منشأ داخلی و ریزگردها منشأ خارجی دارد

دکتر ناصر کرمی، اقلیم شناس دانشگاه برگن می‌گوید: ریزگردها سرچشمه‌های دورتری دارند. «یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم در جغرافیا مقیاس است. نسیم سحرگاهی و توفان کاترینا هر دو باد هستند. فقط مقیاس‌شان فرق می‌کند. من تصور مي‌کنم آنها که مي‌گویند منشأ ریزگردها هورالعظیم یا یکی دو تالاب دیگر پیرامون خوزستان است، مشکل مقیاس دارند. آن‌ها با همان مقیاس گردوغبار محلی مي‌خواهند پدیده متفاوت ریزگرد (HAZE) را بررسی کنند. بخشی از مناطق خیلی دوردست مي‌آید؛ مثل صحرای آفریقا و عربستان. عکس‌های ناسا به وضوح این را نشان می‌دهند. بخشی هم از کشورهای همسایه می‌آیند، به ویژه عراق و سوریه. بخشی هم منشأ داخلی دارد. یعنی بیابان‌های جنوب ایران و تالاب‌ها و دشت‌های خشکیده این حوزه. تحقیق ما می‌گوید حداکثر می‌توان سهم پنج درصدی به منابع داخلی داد.» برای مهار ریزگردی که از صحراهای آفریقا و عربستان می‌آید، نمی‌شود کاری کرد، اما مهار بخشی از ریزگردهایی که از عراق و سوریه مي‌آید، این گونه ممکن می‌شود که ایران با این دو کشور تفاهمنامه همکاری زیست محیطی برای احیای تالاب‌ها و تثبیت خاک در نواحی بیابانی منعقد کند. خشکسالی در این دو کشور حتی از ایران هم شدیدتر است و اگر هم آبی در دسترس مانده باشد؛ اولویتشان رفع تشنگی مردم خودشان است، نه درختکاری برای مهار ریزگردهایی که ممکن است روانه ایران شوند.

معضل ریزگرد ها / ریزگردهای خانمان  سوز لب دوز

نویسنده : حسن خراج پور