همه آنچه درباره سرطان پوست باید بدانید

برخلاف ملانومای پوستی، بیشتر انواع سرطان پوست به‌ندرت به نواحی دیگر بدن تسری پیدا می‌کنند و خطر مرگ را به همراه دارند. سه نوع سرطان پوست اصلی وجود دارد: سرطان سلول پایه‌ای (رایج‌ترین نوع سرطان پوست)، کارسینوم سلول سنگ‌فرشی (دومین نوع رایج سرطان پوست) که از سلول‌های پوستی بدن آغاز می‌شود و ملانوما که از سلول‌های تولیدکننده رنگ‌دانه پوستی نشئت (ملانوسیت) می‌گیرد. سرطان پوست ملانوما نسبت به دو نوع دیگر رواج کمتر اما خطرات بیشتری دارد. انواع دیگری از سرطان مانند لنفوم و سرطان‌های دیگر بافت‌های پوستی (سارکوم یا به وجود آمدن تومور در غدد تعریق و مو) هم وجود دارد که چندان شایع نیستند. در این مقاله فقط به رایج‌ترین انواع سرطان پوست یعنی سرطان سلول پایه‌ای و کارسینوم سلول سنگ‌فرشی می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

درمان سرطان پوست

روش‌های مؤثر متنوعی برای درمان سرطان پوست وجود دارد. انتخاب شیوه درمان به موقعیت، اندازه، ویژگی‌های میکروسکوپی تومور و سلامت عمومی فرد وابسته است.

۱. درمان موضعی

در صورت ابتلای بیمار به سرطان سلول پایه‌ای، استفاده از درمان‌های موضعی مانند برخی کِرِم‌ها، ژِل‌ها و محلول‌ها مفید است. مثلا داروی ایمی‌کیمود با نام تجاری آلدارا، سیستم ایمنی بدن را تحریک به تولید ماده اینترفرون می‌کند تا به سلول‌های سرطانی حمله کنند. فلوروراسیل هم داروی دیگری است که در زمان شیمی درمانی استفاده می‌شود. بعضی از بیماران با مصرف داروهای موضعی، هیچ عارضه‌ای را تحمل نمی‌کنند، اما برخی دچار قرمزی پوست، تورم و آزردگی می‌شوند. یکی از مشکلات درمان‌های موضعی، این است که دیگر هیچ بافتی برای معاینه وضعیت تومور باقی نمی‌ماند.

۲. EDC

در این روش، از بی‌حسی موضعی برای تومور استفاده می‌شود و بعد با وسیله‌ای تیز موسوم به کورت (curette) به طور متداوم از آن لایه‌برداری و لبه‌های آن با سوزنی الکتریکی سوزانده می‌شود. مزیت این روش در سادگی عمل، ارزان بودن و سرعت آن است. از معایب آن هم می‌توان به ایجاد زخمی محسوس و امکان ۱۵ درصدی بازگشت اشاره کرد.

۳. جراحی موضعی

در این روش که با بی‌حسی موضعی اطراف تومور همراه است، قسمتی از آن که بی‌شباهت به توپ نیست، برداشته و بعد زخم‌های ناشی از جراحی بخیه زده می‌شود. برای تومورهای بزرگ نیاز به پیوند پوستی وجود دارد تا عفونت ایجاد نشود. احتمال بهبود و درمان با کمک روش جراحی بیش از ۹۰ درصد است. با وجود این عمل، می‌توان از خروج کامل تومور مطمئن بود و زخم جراحی هم نسبت به روش‌های دیگر بهتر با جراحی پلاستیک رفع خواهد شد. البته جراحی نسبت به روش EDC سخت‌تر و گران‌تر است.

۴. جراحی موضعی (MOHS)

در این روش باز هم جراحی موضعی نواحی اطراف تومور وجود دارد و پزشک تومور را با بخش کوچکی از بافت سالم اطراف آن برمی‌دارد. بافت بلافاصله به کمک میکروسکوپ بررسی می‌شود و اگر بقایایی از تومور در بافت دیده شود، حاشیه اطراف تومور برداشته خواهد شد و حواشی تومور به‌دقت معاینه می‌‌شود. این چرخه ادامه پیدا می‌کند تا دیگر اثری از تومور باقی نماند. این روش درمانی پیچیده و پرهزینه است و برای تومورهایی انجام می‌شود که حفاظت از بافت سالم در اطراف تومور ضروری است و مرز تومور در آنها کاملا مشخص نیست. برای تومورهایی که قبلا درمان شده و بازگشت مجدد داشته‌اند و تومورهای خطرناک هم از این روش استفاده می‌شود.

۵. پرتودرمانی

پرتو درمانی بین ۱۰ تا ۱۵ جلسه است. در این جلسات، اشعه با درجه زیاد به تومور و محدوده اطراف آن تابیده می‌شود. این روش برای کسانی مناسب است که نمی‌توانند از روش‌های جراحی استفاده کنند. از مزایای پرتودرمانی می‌توان به نبود تیغ و جراحی اشاره کرد. از معایب آن هم باید به این نکته اشاره کرد که نمی‌توان ناحیه تحت پرتودرمانی را برای اطمینان از رفع صد در صدی تومور آزمایش کرد و زخم‌های ناشی از این روش به مرور زمان بدتر می‌شوند. از این درمان نسبتا گران بیشتر برای افراد مسن استفاده می‌شود.

• روش‌های دیگری مانند کریوسِرجری (cryosurgery) هم برای درمان وجود دارد که در آن بافت‌ها با منجمد شدن تخریب می‌شوند. یا روش دیگری موسوم به فوتوداینامیک تراپی (PDT) برای سرطان پوست استفاده می‌شود که در آن از داروهای مخصوص و نور آبی برای تخریب بافت‌های سرطانی بهره می‌برند. درمان‌های دیگری هم وجود دارد: لیزردرمانی برای از بین بردن لایه سطحی پوست و تخریب تومور، مصرف داروهای خاص اِریوِج (Erivedge) و ادومزو (Odomzo).

عوامل بروز سرطان پوست

رایج‌ترین عوامل خطرناکی که باعث بروز سرطان پوست می‌شوند به شرح زیر هستند:

• قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش خورشید در هنگام آفتاب گرفتن به ویژه برای افرادی که پوست روشن، چشم‌های روشن (عسلی و آبی و سبز) یا موهای قرمز و بلوند دارند، احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. این خطر در مناطق مرتفع و نزدیک به خط استوا بیشتر هم می‌شود، چون شدت تابش و قرار گرفتن در معرض نور خورشید بیشتر است.
• قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس یا مواد شیمیایی خطرناک مانند آرسِنیک هم می‌تواند باعث بروز سرطان پوست شود.
• برخی از عفونت‌های مقاربتی مانند زگیل تناسلی هم منجر به سرطان‌های پوست می‌شوند.
• افرادی که سابقا به نوعی از سرطان‌های پوست دچار بوده‌اند، به‌احتمال ۲۰ درصد، دو سال بعد از ابتلا، به نوع دیگری از سرطان پوستی دچار می‌شوند.
• افراد مسن، بیشتر به سرطان پوست دچار می‌شوند.

آیا سرطان پوست موروثی است؟

از آنجا که بیشتر سرطان‌های پوستی به خاطر قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش ایجاد می‌شوند، وراثت عامل اصلی دچار شدن به آنها نیست. اما با توجه به اینکه ابتلا به این مشکل در افراد با رنگ‌دانه‌های پوستی و مویی اندک بیشتر است، می‌توان نتیجه گرفت که سرطان پوست تا حدی ارثی است. به هر حال، رنگ مو و پوست ارثی است و می‌توان ارتباطی میان این موضوع و ابتلا به سرطان پیدا کرد. سندرم‌های پوستی بسیار نادری وجود دارند که احتمال ابتلا به سرطان‌های پوستی را افزایش می‌دهند.

عوامل سرطان پوست

به‌جز مواردی نادر، بیشتر سرطان‌های پوستی ناشی از جهش‌های DNA است که به واسطه قرار گرفتن سطح پوست در اشعه فرابنفش به وجود می‌آیند. به نظر می‌رسد، بیشتر سرطان‌ها از سوی سیستم ایمنی بدن کنترل می‌شوند و بیماری‌هایی خودایمنی هستند؛ یعنی سیستم ایمنی بدن، اجازه تولید سلول‌های بدخیمی را می‌دهد که موجب شکل‌گیری تومورها می‌شوند.

انواع سرطان پوست

انواع مختلفی از سرطان‌های پوستی وجود دارد:

• سرطان سلول پایه‌ای: این نوع سرطان، رایج‌ترین شکل از سرطان‌های پوستی در انسان‌هاست. مثلا در کشور آمریکا هر سال، یک میلیون نفر مبتلا به سرطان سلول پایه‌ای تشخیص داده می‌شوند. این نوع از سرطان، خود دارای انواعی است: سرطان سطحی که چندان نگران‌کننده نیست، سرطان پوست گره‌ای که رایج‌ترین نوع سرطان هم هست و سرطان از نوع مورفه‌آ (morpheaform) که درمان آن چالش‌برانگیزترین درمان در میان انواع مختلف سرطان است. معمولا تومورهای آن بدون داشتن مرزی مشخص به بافت‌های دیگر پوست هم منتقل می‌شود.

• کارسینوم سلول سنگفرشی: سهم ابتلای افراد به این نوع از سرطان در میان سرطان‌های پوستی، ۲۰ درصد است و بیشتر در افرادی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی سرکوب‌شده دارند. علائم این نوع از مشکل در بسیاری از موارد شبیه سرطان سلول پایه‌ای است، اما احتمال اینکه سلول‌های سرطانی به نواحی دیگر بدن پخش شوند، بیشتر است.

• ملانوما، سرطان مارکل سِل (Merkel cell)، لنفوم پوستی، فیبروکسانتومای بی‌قاعده (fibroxanthoma) و درماتوفیبروسارکوما (dermatofibrosarcoma) هم از انواع دیگر سرطان‌های پوستی هستند که شیوع کمتری دارند.

نشانه‌های سرطان‌های پوستی

بیشتر انواع سرطان‌های سلول پایه‌ای فاقد نشانه و علامت خاصی هستند یا اگر هم علامتی در کار باشد، بسیار محدود است. اما سرطان‌های کارسینوم سلول سنگ‌فرشی دردناک هستند. در هر دو مورد از انواع سرطان، زخم‌هایی روی پوست ایجاد می‌شود که خون‌ریزی می‌کنند، ترشحاتی از آنها خارج می‌شود و روی آنها پوسته‌ای زخیم به وجود می‌آید. این زخم‌ها معمولا بهبود پیدا نمی‌کنند و به شکل برآمدگی‌هایی هستند که به‌کُندی بزرگ می‌شوند و با یک تحریک سطحی، خون‌ریزی می‌کنند. هر دو نوع از سرطان‌های پوستی نام‌برده همراه با زخم‌هایی لبه‌دار با زخم‌هایی مرکزی در سطح خود هستند.

علائم و نشانه‌های سرطان سلول پایه‌ای به این شرح است:

• ظهور برآمدگی‌های نیمه‌شفاف و درخشان صورتی و قرمز؛
• ایجاد زخم‌ها و برآمدگی‌های لبه‌داری که در قسمت مرکزی آنها شاهد ضخیم و پوسته‌پوسته شدن هستید؛
• قرمز شدن تکه‌هایی از پوست که درد ندارند، اما پوسته‌پوسته می‌شوند یا می‌خارند؛
• ایجاد نواحی زرد، سفید یا مومی‌شکل روی پوست که مثل زخم هستند و شکل آنها مرز مشخصی ندارد.

علائم و نشانه‌های کارسینوم سلول سنگ‌فرشی به این شرح است:

• ایجاد بخش‌ها و تکه‌هایی قرمز روی پوست که مرزبندی مشخصی ندارند و به‌آسانی خون‌ریزی می‌کنند؛
• وجود زخم‌های سربازی که هفته‌ها روی بدن باقی می‌مانند؛
• برجسته شدن سطح پوست به شکل گوشت اضافی که مرکز آن ضخیم است؛
• ایجاد برآمدگی و گوشت اضافه‌ای شبیه زگیل.

سولار کراتوزیس هم ضایعات زبر و سختی هستند که در اثر قرار گرفتن پوست سر، صورت و پشت دست‌ها در معرض اشعه ماورأبنفش ایجاد می‌شوند. اگر به این زخم‌ها رسیدگی نکنید، تا ۱۰ درصد احتمال تبدیل شدن آنها به سرطان پوست وجود خواهد داشت.

وجود خال‌ها روی صورت معمولا نگران‌کننده نیست و به‌ندرت سرطانی می‌شوند. خال سرطانی و خطرناک به ملانوما تبدیل می‌شود. بعضی خال‌ها موسوم به خال‌های دیسپلاستیک، یک مرحله قبل از وقوع سرطان به وجود می‌آیند. این خال‌ها کمی با خال‌های عادی فرق دارند و به نظر غیرعادی می‌رسند. مثلا در شکل آنها تقارن وجود ندارد، مرزهای مشخصی ندارند، رنگشان تغییر می‌کند و قطرشان زیاد می‌شود. تغییرات دیگری هم در خال‌های ملانوما به وجود می‌آید. خال‌ها هیچ‌وقت به کارسینوم سلول سنگ‌فرشی یا سرطان‌های سلول پایه‌ای تبدیل نمی‌شوند.

نواحی مستعد ابتلا به سرطان پوست

سرطان پوست معمولا در قسمت‌هایی از پوست ظاهر می‌شود که طی سال‌ها بیشتر از بخش‌های دیگر بدن در معرض نور خورشید هستند. مثلا صورت، بینی، گوش‌ها، پشت گردن و پوست سر بیشتر در معرض نور خورشید است. در نواحی دیگر بدن مانند پشت، سینه و به طور کلی قسمت‌هایی که در معرض نور خورشید نیستند، کمتر می‌توان شاهد بروز سرطان بود. اما به طور قطع امکان قضاوت درباره مکان بروز سرطان در بدن وجود ندارد و احتمال وقوع سرطان پوست در هر بخش از بدن به قوت خود باقی است.

نحوه تشخیص سرطان پوست

پزشکان با معاینه پوست، اقدام به تشخیص سرطان می‌کنند. در بسیاری از موارد، معاینه ظاهری پوست برای تشخیص کافی است. نمونه‌برداری یا بیوپسی پوست برای بررسی ابتلا به سرطان هم روش دیگری است که پزشکان از آن استفاده می‌کنند. این روش با بی‌حسی موضعی ناحیه با موادی مانند لیدوکائین انجام می‌شود. بخش کوچکی از تومور برداشته می‌شود و برای بررسی با میکروسکوپ در اختیار متخصص پاتولوژی (آسیب‌شناسی) قرار می‌گیرد. پاتولوژیست‌ها با توجه به ویژگی‌ها و مشخصات تومور به تشخیص وضعیت فرد کمک می‌کنند.

سطوح مختلف سرطان پوست

سطح‌بندی خاصی برای سرطان‌های پوست از نوع سلول پایه‌ای وجود ندارد. اما اگر تومور پهن‌تر از ۲ سانتی‌متر باشد، باید آن را جدی گرفت. اگر سلول‌های سرطانی سلول پایه‌ای در نواحی گوش‌ها، بینی و پشت چشم به وجود بیایند، احتمال اینکه مشکل حادتر و خطرناک‌تر باشد، بیشتر خواهد بود.

برای سرطان سلول سنگ‌فرشی سطوحی در نظر گرفته می‌شود. تومورهای بزرگی که بزرگ‌تر از دو میلی‌متر هستند، به ساختار عصبی پوست حمله می‌کنند. اگر این تومورها در ناحیه گوش به وجود آیند و ویژگی‌های متفاوتشان نسبت به تومورهای دیگر زیر میکروسکوپ شناخته شود، وضعیت نگران‌کننده‌ای وجود خواهد داشت. درصورتی‌که تومور به نواحی دیگر بدن هم سرایت کند، احتمال بدخیم بودن آن بسیار زیاد می‌شود.

پیشگیری از سرطان پوست

بسیاری از سرطان‌ها با دوری از محرک‌های ایجاد آنها پیشگیری می‌شوند. برای پیشگیری از سرطان پوست هم می‌توان از کرم‌های ضدآفتاب و لباس‌های محافظ در مقابل نور خورشید استفاده کرد. ضمن اینکه در ساعات اوج تابش نور خورشید یعنی نُه صبح تا سه بعدازظهر در معرض این نور قرار نگرفت. والدین باید از کودکان در مقابل نور خورشید محافظت و همه افراد باید از آفتاب گرفتن طی ساعات طولانی پرهیز کنند. زیرا این کار، عمده‌ترین عامل قرار گرفتن در معرض اشعه‌های نامناسب خورشید است. آکادمی پوست آمریکا (AAD) خبر از افزایش مبتلایان به سرطان پوست و هزینه‌های آن می‌دهد. روش‌های تازه درمانی گران هستند، اما معمولا پزشکان از روش‌های مقرون‌به‌صرفه‌تری برای درمان بیماران بهره می‌برند.

نیلوفر شهدوست