خوابو یا کمبود و فقدان آن از جمله مباحث بی شمار جنبه‎های مراقبت از کودکان و نیز از مسائل مهم والدین جوان در هفته‎ها و ماه های اولیه زندگی کودک به شمار می‌آید، همچنین کیفیت و میزان خواب طفل علی رغم برخورداری از والدینی با ذکاوت، خوش رو و همچنین افراید که بدون ایجاد کوچکترین صدائی اقدام به راه رفتن می نمایند، به آسایش جسم و روان هر یک ازافراد در محیط خانه بستگی دارد.

کشمکش های کودک با خواب با افزایش جنب و جوش او در گهوار به پایان می رسد و به اشکال ساده تری همچون پس از گریه کردن، امتناع از پذیرش، تغذیه ساعت ۳ نیمه شب، کابوس و نیاز به نوشیدن آب شکل می گیرد. اینکه به چه شیوه کودکان را به واسطه گریه، جیغ و داد، بدخلقی او به خوابمی برید و یا و نحوه پاسخگوئی شما به نیازهای او در نیمه های شب، همچنین میزان خواب مفید برای وی، همگی به سن کودک شما بستگی دارد.

چه میزان خواب کافیست؟

نمودار ساعاتخواب اطفالتا سن ۲ سالگی، منتخب میانگین ارقام گزارش شده گروه های بی شماری از کودکان می باشدکه بدون احتساب هم نوعان آنان با شرایط استثنائی و یا ویژه تهیه شده است.

در این نمودار به هیچ وجه عدد اعجاب انگیزی از ساعات گزارش شده توسط کلیه اطفال در گروه سنی خاصی وجود ندارد. ممکن است کودک ۲ساله ای بین ساعات ۸ شب تا ۸ صبح روز بعد به خواب رود، در حالی که کودک ۲ساله دیگری بعد از خوابیدن بین ساعات ۱۰ شب تا ۵ صبح روز بعد کاملاً هوشیار به نظر آید.

از آنجا که خواب برای آسایش جسم روان کودک بسیار مهم است ولیکن رابطه میان کمبود خواب با رفتارهای کودک همیشه آشکار نیست، به همین دلیل که وقتی بزرگسالان خسته هستند، بدخلق، عبوس و یا کم طاقت به نظر می رسند در حالی که کودکان می توانند در چنین شرایطی پر سر و صدا، ناسازگار و حتی رفتاری افراطی بروز دهند.

با توجه به این که هر کودک به عنوان یک شخصیت واحد، نیازهای اختصاصی خویش را برای به خوابرفتن دارا می باشد لیکن خواب قریب به اتفاق کودکان براساس سن آنا در یک گسترده (محدوده) خاصی از ساعاتشبانه روز اتفاق می افتد.

کودک در ۶ ماه اول تولد

برای این نوزادان فرمول خاصی برای به خواب رفتن وجود ندارد زیرا ساعت فیزیولوژی (درونی) آنها هنوز تکامل نیافته است. آنها عموماً باری مدت ۱۶ تا ۲۰ ساعت که در طول شبانه روز به دفعات تقسیم می شود یا می خوابند و یا چرت می زنند با این حال نوزدان را در دو هفته اول تولدشان می بایست هر ۳ یا ۴ ساعت یکبار به لحاظ تثبیت وزن حاصل شده در آنها بیدار نمود، و بعد از آن مهم نیست که کودک برای مدت طولانی به خواب رود.

طولانی ترین زمان خواب نوزادانبین ۴ تا ۵ ساعت می باشد که این بستگی به میزان تغذیه ای دارد که بتواند معده کوچک آنها را پوشش دهد. اگر نوزادان برای مدت طولانی به خواب روند به طور حتم در طول روز دچار گرسنگی مفرط شده و تناوب نیاز به شیر خواری و یا دریافت شیشه حاوی مواد غذائی مناسب را احساس خواهند نمود.

درست زمانی که والدین احساس می کنند کودکشان در طول شب به خواب رویائی و دور دستی فرو رفته است، از آن زمان است که می توان دریافت که ساعات خواب طفل از روز به شب در حال تغییر و شکل گیری است. در ۳ ماهگی خواب کودک با ۵ ساعت در طول روز و ۱۰ ساعت در شب و غالباً بایک یا دو وقفه صورت می پذیرد که حدود ۹۰درصد اطفال در این سن در طول شب به طور تقریبی ۶ تا ۸ ساعت به خواب می روند.

اما مهم است بدانیم که اگر کودکان در طول زمان خواب به نوعی گریه کردند و یا انواع صداها را از خود درآورند، الزاماً نباید بیدار باشند، حتی اگر در طول شب تنها برای چند دقیقه بیدار شوند دوباره به خواب خواهند رفت. بهتر است که اجازه دهیم کودکان چگونه به خواب رفتن را خود بیاموزند و تجربه نمایند. با این حال اگر کودک زیر ۶ ماهه به دفعات گریه کردن را ادامه دهد زمانی است که باید به او پاسخ داد.

شاید کودک شما به درستی گرسنه، مرطوب، سرد و یا حتی بیمار باشد، بیدار نمودن شب هنگام کودک به واسطه تعویض البسه و یا تغذیه وی بایستی فوری و به آرامی، بی هیچ گونه تحریک و صبحت با وی و یا روشن نمودن چراغ ها که باعث اختلال در آرامش او گردد، صورت پذیرد. با علم به اینکه کودک برای اجابت خواسته هایش به زمان توجه ندارد، ولیکن می بایست این نظریه را که شب هنگام زمان مناسب برای خوابیدن می باشد را در او تقویت نمود. ایده آل اینست که کودک شما به منظور خوابیدن در گهواره خود قرار گیرد. نیازی نیست که شما زمان مقرری را برای بهخواب رفتنبه او القاء کنید. هر فعالیت آرام کننده و تسکین دهنده که پیوسته و بدین منظور در طول شب صورت پذیرد، می تواند عادی گشته و نه تنها این روش ها به خواب کودک شما کمک خواهد کرد بلکه او نیز با این سبک انس گرفته و حتی اگر در طول نیمه های شب از خواب برخیزد، با استفاده از این روش ها خواهد توانست که مستقلاً مجدداً به خواب رود.

از ۶ ماهگی تا یکسال

در شش ماهگی ممکن است کودک در حدود ۳ ساعت در طی روز و ۱۱ ساعت در شب بخوابد، در این سن شما می توانید عکس العمل خود را نسبت به رفتار کودکی که در طول شب بیدار شده و گریه می کند تغییر دهید. شما می توانید به مدت ۵ دقیقه او را به آرامی در گهواره اش نوازش کرده تا مجدداً به خواب رود و اگر موفق نشدید بدون اینکه کودک را از جایش بلند کنید.

با کلماتی آرام و نیز با مالش دست بر پشت او، کودک را آرام نمائید وس پس همانجا رها کنید مگر آنکه کودک شما علائم بیماری را از خود بروز نماید، که در این صورت طفل بیمار را می بایست و از جایش برداشته و آرام نمائید و اگر به گریه کردن ادامه می دهد شما اجازه دارید کمی بیش از ۵ دقیقه و به آرامی به نوازش او بپردازید، به همین ترتیب طفل بعد از چند روز به خواب رفتن مجدد را در محل مناسب خویش خواهد آموخت ولیکن اگر از خواببرخاستن های مکرر او بیش از ۵ یا ۶ نوبت در طول شب اتفاق افتد، حتماً باید با پزشک کودک خویش مشاوره نمائید.

بین سن ۶ ماهگی تا یکسال، هیجان های متفرقه عامل بزرگی برای بیدار شدن کودکان از خواب به شما می آیند، اما روش کلی برای مقابله با این بیداری های نابه هنگام در طول شب همان روش برخورد با کودکان در ماه های نخستین تولدشان می باشد: به هیچ وجه آنان را از گهواره شان بلند نکنید، چراغ ها را روشن ننمائید، آواز نخوانید، با آنان صحبت و یا بازی نکنید و حتی اقدام به تغذیه آنها ننمائید که تمام این اعمال کودکان را در تکرار رفتارشان تشویق می نماید.

اگر کودک شما در طول شب با گریه کردن از خواب برخاست، او را صرفاً به خاطر عدم ابتلا به بیماری و یا تعویض البسه مرطوب مورد بررسی قرار دهید و در غیر این صورت شما می توانید شکم و یا پشت کودک را با دست به آرامی مالش داده و حتی استفاده از پستانک و یا مکیدن انگشت شصت می تواند کودک را در این سن به آرام گرفتن عادت دهد و اگر طفل به گریه کردن بیش از این ادامه دهد می توانید به مدت ۵ دقیقه به مراقبت ازوی اقدام نمائید.

یک تا سه سالگی

اغلب کودکان در بین سنین ۱ تا ۳ سالگی حدود ۱۰ تا ۱۳ ساعت می خوابند. هیجانات گوناگون و یا تمایل به بیدار ماندن با پدر و مادر و غافل نشدن ازجریاناتی که در پیرامون خود می گذرد و می تواند عاملی برای عکس العمل متقابل کودک در برابر خواب و بیدار ماندن تلقی گردد. زمان شروع علائم به خواب رفتن کودکتان را در شب هنگام یادداشت کرده و سعی نمائید که آن را در شب های آتی به عنوان زمان تقریبی به خوابرفتن او اعمال کنید. به استراحت نمودن اطفال ۲ یا ۳ ساله خود در طول روز اصرار نورزید مگر سستی و خستگی بر آنها فائق آید.

والدین گه گاه به اشتباه فکر می کنند که بیدار نگه داشتن کودکان به طرق مختلف آنان را برای به خواب رفتن در ساعت مقرر کمک می نماید. در حقیقت اگر کودکان بیش از حد خسته شده باشند ساعت مشخصی برای خوابیدن نخواهند داشت. برقراری ساعت معمول خواب به کودکان کمک می نماید تا آنان آرامش داشته و برای خواب مهیا گردند. برای اطفال ۱ تا ۳ ساله حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد تا با خواندن داستان، دوش گرفتن و یا شنیدن یک موسیقی آرام به خواب روند.

هرآنچه که عادات، تشریفات و مراسم شبانه شما باشد، کودک نیز در شب های دیگر اصرار به تکرار آن دارد، سعی کنید عادات شبانه خود را طولانی تر یا پیچیده تر ننمائید. در حد امکان اجازه دهید کودکتان با همان عادات همیشگی خود از قبیل پوشیدن پیجامه، همراه داشتن اسباب بازی حیوانات مختلف پارچه ای و یا با گوش کردن به موزیک دلخواه خود به خوابروند. این روش به کودک شما کمک می کند تا حس کنترل بر عادات دائمی خود را تقویت نماید.

دندان در آوردن کودک ممکن است باعث بیدار شدن و به رویا رفتن او گردد. رویاهای فعالی در این سنین بروز می نماید. برای بچه ها دیدن رویا و خواب می تواند هشداری جدی تلقی گردد. کابوس ها غالباً برای کودکان ترسناک بوده زیرا با واقعیت دنیای بیرونی آنها سازگاری نداشته و مطابقت نمی نماید. بنابراین والدین می بایست در خصوص تماشای برنامه های تلویزیونی برای کودکان دقت عمل بیشتری بنمایند. در صورت بروز کابوس بر کودک، می بایست به او آرامش بخشید و اجازه دهید آنان درباره هر آنچه که در رویا و کابوسشان دیده اند برای شما تعریف نمایند، صبر کنید تا کودک کاملاً آرام گیرد و سپس به آرامی او را برای خواب مجدد تشویق نمائید.

کودکان پیش دبستانی

کودکان پیش دبستانی در حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت در هر شب می خوابند اما دلیلی وجود ندارد که به طور کلی در این حد آنها در خواب باشند. کودک ۵ ساله ای که در طول شب به قدر کافی استراحت نموده است نیازی به خواب در طول روز ندارد، با این حال اغلب مربیان مدارس و مهدها کودک زمان خاصی را برای استراحت کردن کلیه کودکان در نظر می گیرند. برای کودک ۵ ساله ای که معمولاً دچار کابوس شبانه گردیده و به خوابرفتن مجدد او کمی با مشکل همراه می باشد بهتر است که از مجموعه لوازمی که بدین منظور آماده گردیده است کمک گرفت. این لوازم شامل اسباب بازی هائی است که به جهت سپری نمودن وقت کودک و ایجاد آرامش در او گردآوری شده است مانند چراغ قوه،کتاب بازی های کامپیوتری، نوارهای داستانی و… این مجموعه می بایست در اتاق کودک و در دسترس وی باشد تا هر زمان از نیمه شب که کودک اراده نماید بتواند به آنها دسترس داشته و با آنها سرگرم گردد تا به آرامش رسیده و مجدداً به خواب رود.
کودکان در سنین مدرسه

کودکان در بین سنین ۶ تا ۹ سالگی حدود ۱۰ ساعت را در خواب بسر می برند.

مشکلات این کودکان در زمان خواب می تواند نشأت گرفته از نیاز آنان به خلوت کردن با والدین خود، بدون حضور دیگر افراد خانواده و بستگان نزدیک باشد.

سعی نمائید قبل از به خواب رفتن کودک با او خلوت کنید و با گفتگوئی کوتاه به آنان درباره همه چیز اطمینان خاطر بخشید، که این کار خود در به آرامش رسیدن کودک و ادامه آن در طول خوابکمک فراوان می نماید. فقدان و یا کمبود خواب در کودکان باعث تندخوئی، انواع رفتارهای افراطی و همچنین بیماری اختلال کم توجهی و بیش فعالی در کودکان (ADHD) را فراهم می آورد.

در نگاهی کوتاه به آنچه گفته شد بدین نتیجه خواهیم رسید که:

۱) زمان معینی ر برای خوابیدن کودکتان مقرر بنمائید.

۲) به زمان خواب مقید با شید و کودک خود را به ترتیب از نیم ساعت و ۱۰ دقیقه قبل از فرا رسیدن آن زمان آگاه نمائید.

۳) اجازه دهید که کودک شما هر لباس راحتی را که برای خوابمی پسندد، انتخاب نموده و آن را بپوشد.

۴) اجازه دهید هر عروسکی را که کودک شما مایل است با خود به همراه داشته باشد انتخاب نماید.

۵) انتخاب موسیقی های ملایم را مورد توجه قرار دهید.

۶) به منظور خواباندن کودکبه هیچ وجه از طریق تغذیه مخصوصاً استفاده از شیشه های مخصوص شیر اطفال حاوی مایعات شیر و یا هرگونه نوشیدنی حاوی شکر و قند اجتناب ورزید زیرا تجمع این مایعات در دهان کودک از عوامل جدی در تخریب دندان های کودک به شمار می آید.

۷) به منظور حس امنیت و آسایش در کودک، وی را در نهایت دقت و به آرامی در جای خود مستقر نمائید.با این حال نسخه کاملاً پیچیده نهائی برای فراهم نمودن زمینه و شرایط ایده آل خواب کودکانمهیا نیست، لیکن والدین را باید تشویق نمود که بدانند اکثر کودکان قابلیت و استحقاق یک خواب خوب و آرام را دارا می باشند و رمز موفقیت آن به تلاش والدین از روزهای ابتدائی تولد فرزندشان وابسته است و ایجاد این روش ها، عادات و الگوهای رفتاری متضمن ارتقاء سطح بهبود و سلامت کودکان در طول زندگی خواهد بود.

ماهنامه کودک