پوکی استخوان (Osteoporosis) چیست؟ همه چیز درباره پوکی استخوان
نشانه های پوکی استخوان Osteoporosis کدامند؟ با پوکی استخوان چه کنیم؟ و درمان پوکی استخوان از دکتر محمد حسن دهقان متخصص ارتوپدی
امروزه دیگرامراض استخوانی، منحصربه بزرگسالان و سالمندان نیست و بنا به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن سبک زندگی وتغذیه است، همه سنین درگیرانواع بیماری‌های استخوانی هستند.
دراین میان پوکی استخوان ازشایع‌ترین این دردهاست که گفته می شود ریشه آن ازهمان دوران جوانی شکل می گیرد. دکترمحمد حسن دهقان متخصص ارتوپدی دراین رابطه به سوالات مطرح شده پاسخ می دهد:
با توجه به شایع‌تربودن پوکی استخوان در اقشار مختلف ابتدا راجع به این بیماری توضیح دهید.
پوکى استخوان بیمارى است که در آن مادهٔ استخوانى و استحکام استخوان به‌تدریج از دست مى‌رود و باعث ضعف ساختمانى استخوان مى‌شود و آن را مستعد شکستگى مى‌کند.
میزان استخوان‌سازى جدید به‌طور طبیعى به اندازه جذب مجدد مواد استخوانى قدیمى است. در پوکى استخوان روند جذب مجدد سریع‌تر است و به این ترتیب استخوان‌سازى جدید نمى‌تواند با از دست رفتن مداوم مواد استخوانى مقابله کند.بنابراین توصیه می شود از همان دوران کودکی و جوانی با رعایت رژیم غذایی و اصلاح زندگی توده استخوانی قوی ذخیره شود.
شکستگی‌های ناشی از این بیماری بیشتر درچه قسمت‌هایی رخ می دهد و شایع‌ترین علت آن چیست؟
اکثر شکستگى‌هایى که با پوکى استخوان همراه است، در مهره، مچ و لگن اتفاق می افتد. اگرچه پوکى استخوان مى‌تواند در اثر عدم تحرک (مثل پاى گچ گرفته)، یا به‌علت رژیم غذایى کم پروتئین ایجاد شود، اما شایع‌ترین علت آن سالخوردگى است.
با افزایش سن استخوان‌سازى جدید کندتر از دوره جوانى مى‌شود و جذب کلسیم از روده‌ها با سهولت کمترى انجام مى‌گیرد؛ در نتیجه براى حفظ میزان کلسیم در بقیه قسمت‌هاى بدن، کلسیم از مخزن آن در استخوان برداشت مى‌شود.
آیا پوکی استخوان نشانه ای دارد؟
پوکى استخوان معمولا تا بروز شکستگى علائمى ندارد و در آن زمان ممکن است شکستگى در اثر آسیبى جزیى ایجاد شود. یکى از شکستگى‌هاى شایع «شکستگى به‌هم فشرده» در یک یا چند مهره است که منجربه کمردرد و نهایتا کوتاهى قد مى‌شود. اگر چند مهره سینه‌اى درگیر شد «قوز پیرزن» ایجاد مى‌شود. این عارضه یک قوز مدور در پشت است که در اثر تغییر شکل مهره و کوتاهى قد ایجاد مى‌شود.
چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکى استخوان هستند؟
درحقیقت پیرامون این موضوع چندین عامل خطرساز شناخته شده‌اند. زنان شش تا هشت برابر بیشتر از مردان مبتلا مى‌شوند، به‌ویژه بعد از یائسگى که اثر محافظتى استروژن کاهش مى‌یابد.توضیح آنکه یائسگى قبل از سن ۴۵ سالگى زن را مستعد ابتلا به پوکى استخوان مى‌کند؛ به‌ویژه اگر این عارضه از طریق جراحى و با برداشتن هر دو تخمدان ایجاد شده باشد.
فاکتوردیگررنگ پوست است.به عنوان مثال زنان قفقازى نسبت به زنان سیاه‌پوست خطر ابتلای بیشترى دارند و مردان سفیدپوست نسبت به مردان سیاه‌پوست در معرض خطر بیشترى هستند.
برخى برآورد کرده‌اند که یک‌چهارم زنان سفیدپوست در حدود سن ۶۵ سالگى از یک یا چند شکستگى ناشى از پوکى استخوان رنج مى‌برند.افرادی که کم تحرک هستند.
افرادی که دچار کمبود وزن هستند البته پوکی استخوان یکى از عوارض بسیار معدود کسر وزن شدید است.سیگار کشیدن، مصرف بیش از حد الکل و سابقه خانوادگى پوکى استخوان، هم از دیگر عوامل خطرساز ابتلا به پوکی استخوان است.
نحوه تشخیص این بیماری چگونه است؟ آیا به صورت ظاهری ابتلا به پوکی استخوان برای خود فرد قابل تشخیص است؟
خیر، برای اطمینان از ایجاد این بیماری حتما باید آزمایش لازم انجام شود.انجام یک پرتونگارى ساده در موارد پیشرفته مى‌تواند کاهش تراکم استخوان‌ها، شکستگى‌ها و بدشکلى‌ها را به وضوح نشان دهد.
کشف زودرس عارضه به انجام روش‌هاى تصویرنگارى پیچیده نیاز دارد. سى‌تى اسکن هم مى‌تواند کاهش بافت استخوانى را در مراحل اولیه نشان دهد. تراکم سنجى (densitometry) استخوانى نیز روش حساس و بسیار کم‌هزینه‌تر است.
در روش اخیر اشعه گاما از یک منبع رادیو ایزوتوپ به‌ویژه به استخوان‌هاى آسیب‌پذیر تابانده مى‌شود. میزان اشعه گامایى که از استخوان‌ها عبور مى‌کند، نشانگر تراکم آن است.
این اشعه ها برای بدن مضر نیستند؟
به هرحال برخی از روش های تشخیصی هم مانند برخی درمان ها عوارض خاص خودشان را دارند؛ اما با یکی دوبار انجام سی تی یا روش‌های یاد شده مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمی‌شود.
درخصوص پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان هم صحبت کنید.
انجام سه اقدام اساسی می تواند شانس ابتلا را کاهش دهد: ورزش کافی، رژیم غذایى پر کلسیم و جایگزینى هورمونى بعد از یائسگی.
بهترین ورزش برای پوکس استخوان چیست؟
شنا، دوچرخه سواری، باغبانى و پیاده‌روى ساده چند بار در هفته حداقل به مدت ۳۰ دقیقه.
با توجه به توضیحات یاد شده به نظر می رسد باید از دوران جوانی به فکرذخیره توده استخوانی بود؟
بله،هرچند مصرف کلسیم ورژیم غذایی درهرسنی توصیه می شود، اما بهترآن است از دوران طفولیت و جوانی این ذخیره سازی انجام شود.در حال حاضر مشخص شده که سن خطرناک از نظر بروز شکستگى ناشى از پوکى استخوان به جمع کل توده استخوان در طول دوره جوانى بستگى دارد. بنابراین باید قبل از 30 سالگی به فکر پیشگیری باشیم؛ زیرا حداکثر میزان توده استخوانى در مردان و زنان قبل ازاین سن است.
اکثر پزشکان توصیه مى‌کنند که زنان بعد از یائسگى درمان جایگزینى استروژن انجام دهند؛ چرا؟ آیا عوارضی ندارد؟
البته میزان دریافت استروژن باید به مقدار کم باشد. از آنجا که درسنین بالا دیگر کلسیم به تنهایى نمى‌تواند از ضایعات استخوانى جلوگیرى کند؛ لذا فایده محافظت در مقابل بروز پوکى استخوان با درمان جایگزینى استروژن نسبت به خطرات اندکش بیشتر است.
