دیکشنری وبستر، کلمه «استعداد» را این گونه ترجمه می کند: داشتن یک توانایی ذاتی و آشکار شدن آن. کودکان بااستعداد، با داشتن توانایی های فوق العاده، قادرند کارهایی بیشتر از آنچه در سن آنها انتظار می رود، انجام دهند. «توانایی های بالقوه» یعنی توانایی های فکری، تحصیلی، رهبری کردن در گروه و توانایی در جنبه های هنری و خلاقانه.

بچه های بااستعداد تمرکز بیشتری در انجام کارهایشان دارند و البته حافظه شان هم برای به خاطر سپردن مطالب بهتر است درنتیجه در درس های اصطلاحا حفظی، موفق ترند. اما برخی دانشمندان و محققان معتقدند هیچ کودکی به طور ذاتی با استعداد نیست اما در برخی کودکان ویژگی هایی وجود دارد که با حضور در محیط های اجتماعی متفاوت، ارتقا می یابد اما دست یافتن به چنین الگوهایی هم در کودکان متفاوت است. برخی افراد در بعضی زمینه ها با استعداد و در برخی زمینه ها ضعیف هستند. یک ریاضیدان ممکن است خواننده خوبی نباشد همان طور که یک هنرمند با استعداد ممکن است در ریاضی ضعیف باشد.

● ویژگی های رایج کودکان با استعداد

یکی از راه هایی که والدین می توانند استعداد کودکشان را در زمینه خاصی پیدا کنند، بررسی صحبت های روزمره، فعالیت ها و عکس العمل های آنهاست.

ویژگی های بچه های ۴ تا ۶ سال که زمینه های رشد استعدادشان بیشتر است:

۱- در رابطه با هر چیزی کنجکاو هستند.

۲- سوال های متفکرانه ای می پرسند.

۳- خودشان را به راحتی ابراز می کنند.

۴- دامنه لغات وسیعی دارند و از آنها در صحبت هایشان استفاده می کنند.

۵- مساله ها را خوب حل می کنند.

۶ -حافظه خوبی دارند.

۷- به موسیقی علاقه خاصی دارند.

۸- از آموخته های قبلی شان استفاده می کنند.

۹- سریع یاد می گیرند.

۱۰- قادرند وسایل را به ترتیب بچینند.

۱۱- مستقل کار می کنند.

۱۲- شوخ طبع هستند.

۱۳- کارهای سخت را با پیگیری بیشتری انجام می دهند.

۱۴- داستان می سازند و آنها را تعریف می کنند.

۱۵- به خواندن علاقه دارند.

۱۶- مشاهده گران خوبی هستند.

یک کودک با استعداد ممکن است تمام یا چند خصیصه از این خصوصیات را داشته باشد، اما متخصصان و والدین باید با مشاهده رفتارهای کودکشان به این خصوصیت ها پی ببرند. برای این کار آزمایش کودک در موقعیت های متفاوت اهمیت زیادی دارد. در زیر چند نمونه از نتایج انجام ندادن تست ها را بررسی می کنیم. خیلی از شاگردان با استعداد به نظر مشکل ساز می رسند و مسوولان را به خاطر زیر پا گذاشتن قوانین به دردسر می اندازند. رفتار کودک با استعداد معمولا با رفتار کودکان دچار بیش فعالی اشتباه گرفته می شود. با انجام چند تست، تفاوت کودک با استعداد و بازیگوش را مشخص کنید. برخلاف تصور عام که فکر می کنند اگر کودکشان با استعداد است یعنی می تواند از همسن هایش بالاتر باشد، بچه های با استعداد تمایل زیادی به بودن در گروه هایی با سطح خودشان دارند.

● آزمایش هوش کودکان

آزمایش برای اینکه مشخص شود کودکی با استعداد است، به تخصص خاصی نیاز دارد. توصیه می شود در این زمینه از یک روان شناس کودک کمک بگیرید. در آزمونهای بهره هوشی، دو آزمون معروف تر از بقیه هستند: استنفورد بینه و مقیاس هوش وکسلر. اگر نمره کودکتان در هر کدام از این تست ها بیشتر از ۱۲۰ باشد، یعنی کودک هوش بالایی دارد و اگر این نمره از ۱۶۰ بالاتر باشد، نشانه استعداد اوست، اما این تست ها محدودیت های خاص خود را دارند؛ در آنها هوش خام ارزیابی می شود ولی دانشمندان ارتباط بین هوش بالا و کودک با استعداد را هنوز تشخیص نداده اند. خیلی از کودکان خلاق و با استعداد لزوما بهره هوشی بالایی ندارند زیرا خیلی از استعدادها در این تست ها ارزیابی نمی شوند. بهترین راه ارزیابی این است که به فعالیت های کودکتان به صورت کلی نگاه کنید؛ مثلا هوش عاطفی، استعداد در موسیقی، ورزش، کارهای دستی و زبان را در آنها بررسی کنید. در هر کدام از این موارد کودک با استعداد متفاوتی برخورد می کند. انجمن کودکان با استعداد می گوید: «مطالعه ها نشان می دهد به غیر از معیارهای گفته شده، منابع و افراد هم در این زمینه موثر هستند. منظور از افراد، کسانی است که از کودک مراقبت می کنند یا در پرورش او دخیل هستند مثل خانواده، معلم و حتی هم شاگردی هایش».

● پاسخ به ۴ پرسش رایج درباره کودکان بااستعداد

 ۱. آیا کودکان با استعداد به رفتارهای خود آگاه هستند؟

بیشتر کودکان با استعداد تا سن ۱۰ سالگی متوجه متفاوت بودن خود نمی شوند

 ۲. آیا امکان دارد کودکان با استعداد با کودکان تنبل اشتباه گرفته شوند؟

قطعا بله، مثال های زیادی وجود دارد؛ «چرچیل» کلاس ششم ابتدایی رد و نیوتن در سن ۱۴ سالگی از مدرسه اخراج شد.

 ۳. چه چیز روی پیشرفت کودکان تاثیر بیشتری دارد؟

محققان دانشگاه شیکاگو ۱۰۰ فرد موفق را بررسی کردند (شامل ریاضیدان، موسیقیدان، ورزشکار) و به این نتیجه رسیدند که والدین و معلمان روی آنها تاثیر گذاشته اند و این مساله ثابت می کند که کودکان با استعداد، در محیط مناسب و در کنار افراد مناسب رشد کرده اند.

 ۴. آیا با استعداد بودن به معنای کامل بودن است؟

نباید تصور کنیم که با استعداد بودن کودک به این معنی است که هیچ مشکلی ندارد. فراموش نکنید او اول کودک است و بعد با استعداد، پس حق اشتباه کردن دارد.

با اینکه محققان و معلمان متوجه شده اند خیلی از کودکان با استعداد لزوما نمره های بالایی نمی گیرند، اما عقیده عمومی این است که نمره بالا نشانه هوش بالاست. تعریف های متفاوتی از هوش وجود دارد، اما در نهایت همه محققان معتقدند که هوش به ژنتیک و مهم تر از آن عوامل محیطی ربط دارد. به عنوان پدر و مادر هرگاه متوجه شدید کودکتان در زمینه خاصی متفاوت است، حتما بیشتر بررسی کنید تا در مسیر درست قرار بگیرد.

مجله راستینه