آیا غذا نخوردن موجب زخم معده (Ulcers) می‌شود؟
زخم معده به زبان دکتر احمدرضا همت متخصص داخلی
«زخم معده» اصطلاح پرکاربرد حین نامنظم‌شدن ساعت وعده‌های غذایی و عصبی‌شدن‌ها است که عموم مردم با آن آشنایی دارند و شاید روزانه چندین مرتبه به‌خصوص در فضاهای شغلی پراسترس بشنویم:
«زخم معده گرفتم از بس حرص خوردم.»
اما آیا واقعاً دراثرچنین عواملی معده زخم می‌شود؟ اصلاً زخم معده چیست؟ تشخیص و درمان زخم معده چگونه است؟ این‌ها ازجمله سوالاتی است که دکتر احمدرضا همت، متخصص داخلی در گفت‌وگو با ما به هریک پاسخ داد.
آیا غذا نخوردن موجب زخم معده (Ulcers) می‌شود؟
زخم معده یعنی چی؟ آیا ذهنیت‌های عمومی راجع به تأثیر «غذا نخوردن و استرس» در سوراخ شدن معده و ایجاد این بیماری صحیح است؟
معده براثر غذانخوردن زخم نمی‌شود و چنین نظریاتی تنها دیدگاه‌های عمومی است که پایه علمی هم ندارد؛ اما براثر استرس و سایر عوامل بله، زخم ایجاد می‌شود؛ ضمن اینکه ذهنیت سوراخ‌شدن معده هم کاملاً اشتباه است؛ چون معده سوراخ نمی‌شود؛ اما در تعریف زخم معده باید گفت، زخم معده به جراحات دردناکی گفته می‌شود که در جداره داخلی معده یا قسمت آغازین روده کوچک که اثنی عشر نامیده می‌شود وجود دارد. به عبارتی ترشح بیش‌ازحد اسید معده به هر دلیلی می‌تواند منجر به ایجاد زخم گوارشی شود که تقریباً ده درصد افراد جامعه در طول عمر خود حداقل یک‌بار مبتلابه زخم معده یا اثنی‌عشر می‌شوند.
سایر عوامل زخم‌شدن معده کدام‌اند؟
شایع‌ترین باکتری ایجادکننده زخم، باکتری هلیکوباکترپیلوری است. این باکتری در عفونت‌های انسانی بسیار شایع است و توسط آب و غذا منتشر می‌شود؛ همچنین در بزاق دهان هم دیده‌شده و احتمال می‌رود که بتواند از راه‌هایی مثل بوسیدن نیز منتقل شود.
این باکتری به دیواره معده چسبیده و باعث ضعیف‌شدن و التهاب آن قسمت از معده می‌شود. علل دیگر مانند مصرف نابجا و غیراصولی مسکن‌ها، تغذیه نامناسب، سیگار و مشروبات الکلی هم در ایجاد زخم معده تأثیرگذارند.
اینکه گفته می‌شود حین عصبانیت یک لیوان آب یخ بخورید تا آسیبی به معده نرسد، چه؟
این هم جزو همان افکار غلط عمومی است و به لحاظ علمی و اصولی خوردن آب یخ ربطی به زخم‌شدن یا نشدن معده ندارد.
زخم معده چه زمانی سرطان می‌شود؟
متأسفانه در ایران اغلب افراد دیر به پزشک مراجعه می‌کنند؛ یعنی وقتی شکمشان آب آورد و سرطان در ناحیه صفاق و کبد منتشر شد به فکر معالجه می‌افتند؛ بنابراین توصیه می‌شود هر زمان فرد دچار علائم گوارشی و سوءهاضمه شد حتماً به پزشک مراجعه کند.
این سرطان به‌طور ظاهری قابل‌تشخیص است؟
مانند هر بدخیمی دیگر تشخیص سرطان معده هم با انجام آزمایش‌ها امکان‌پذیر است و این بدخیمی از طریق آندوسکوپی صورت می‌گیرد.
راجع به تاثیر داروها در ابتلا به زخم معده بیشتر توضیح دهید.
مسلماً وقتی مصرف مسکن‌ها ازجمله دیکلوفناک، بروفن، آسپرین و غیره برای مردم مثل نقل‌ونبات می‌شود شیوع زخم معده نیز بیشتر و بیشتر می‌شود.
از طرفی هرچه سن بالاتر باشد عوارض ناشی از مسکن‌ها نیز افزایش می‌یابد؛ بدین‌صورت که، در جدار معده یک سد مخاطی یا لایه‌ای ژلاتینی از بی‌کربنات وجود دارد؛ به همین دلیل «Ph» آن قلیایی است و می‌تواند از نفوذ اسید جلوگیری کند.
داروهای مسکن سنتز پروستاگلاندین را مهار می‌کنند. پروستاگلاندین از لایه ژلاتینی معده محافظت می‌کند و خون‌رسانی و ترمیم سلول‌ها را افزایش می‌دهد؛ بنابراین زمانی که این داروها مصرف می‌شوند با مهارشدن سنتز پروستاگلاندین، لایه دفاعی معده ضعیف می‌شود و جریان خون‌رسانی به آن کاهش پیدا می‌کند؛ درنتیجه اسید به داخل مخاط معده نفوذ و زخم ایجاد می‌کند.
علامتی هم دارد؟
زخم ناشی از مصرف مسکن اغلب بدون علامت و بدون درد است و تظاهرات اولیه آن ممکن است به‌صورت خونریزی دیده شود. بارها مشاهده‌شده که افراد به‌دنبال مصرف حتی یک عدد مسکن دچار خونریزی شده و به اورژانس مراجعه کرده‌اند؛ بدون اینکه حتی دردی داشته باشند.
حتی نوع تزریقی این داروها هم می‌تواند باعث زخم معده شود؟
بله؛ حتی نوع تزریقی این داروها نیز همین عوارض را دارد و می‌تواند فرد را دچار زخم معده کند یا مثلاً شیاف دیکلوفناک هم می‌تواند منجر به زخم ناحیه رکتوم شود؛ بنابراین کسانی که زخم معده یا اثنی‌عشر دارند باید حتماً این موضوع را با پزشک خود مطرح کنند تا این داروها برایشان تجویز نشود.
گفته می‌شود سرطان معده در افراد با گروه خونی A بیشتر است آیا صحت دارد؟
البته هنوز ژن خاصی برای آن پیدا نشده است؛ اما این سرطان در بعضی خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود. همان‌طور که گفته شد ازآنجاکه یک‌درصد از افراد مبتلابه میکروب هلیکوباکترپیلوری دچار سرطان معده می‌شوند اگر در بستگان درجه اول سرطان معده وجود دارد حتماً باید این میکروب از بدنتان ریشه‌کن شود؛ اما این‌طور نیست که هرکسی این میکروب را داشته باشد دچار سرطان می‌شود.
برای جلوگیری از ابتلا به سرطان معده چه باید کرد؟
از کنار دردهای معده بی‌اعتنا عبور نکنیم. ازنظر علائم بالینی سرطان معده ابتدا فقط ممکن است باعث سوءهاضمه، درد خفیف معده، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، سیری زودرس و ترش‌کردن شود.
اگر فردی دچار این علائم شد به‌خصوص اگر بالای 45 سال داشته باشد حتماً باید آندوسکوپی انجام دهد.
اینکه گفته می‌شود زخم معده‌ای‌ها وعده‌های غذایی‌شان بیشتر شود صحیح است؟
این هم یکی از همان تفکرات غلط بین عامه مردم است. این کار نه‌تنها در بهبود زخم تأثیری ندارد بلکه باعث افزایش اسیدیته معده می‌شود؛ زیرا با هر بار غذاخوردن معده اسید ترشح می‌کند؛ بنابراین مصرف سه وعده‌غذا در روز برای این افراد مناسب‌تر است.
با توجه به اهمیت نقش تغذیه در بیماری‌های گوارشی به‌خصوص سرطان معده، لطفاً درباره نقش فست‌فودها در ابتلا به این بدخیمی صحبت کنید.
به نکته خوبی اشاره کردید، موضوعی که متأسفانه به‌رغم توصیه‌های فراوان کمتر موردتوجه مردم و حتی بعضاً مسئولان ذی‌ربط قرار می‌گیرد.
اگر بخواهیم فقط به یک مورد از ده‌ها مورد عارضه‌زای فست‌فودهای ناسالم اشاره کنیم، نیترات و نگه‌دارنده‌هایی است که برای حفظ مدت‌زمان آن‌ها استفاده می‌شود.
وقتی در مواد غذایی مثل سوسیس و کالباس نیترات بیش‌ازحد استاندارد به‌کار می‌رود خطر سرطان معده هم زیاد می‌شود. درواقع نیترات توسط باکتری‌های دهان و دستگاه گوارش تبدیل به نیتریت و درنتیجه تولید یک ماده سرطان‌زا به نام نیتروزامین می‌شود.
