پزشک ها باید از تجویز غیرضروری قرص ترامادول بپرهیزند و بیمار را نیز از وجود ترکیبات مخدر در داروی تجویزشده مطلع کنند.

مصرف بی رویه و خودسرانه دارو روز به روز در حال افزایش است و بسیاری از افراد بدون درنظر گرفتن عوارض آنها، اقدام به مصرف داروها می کنند. یکی از دلایل مصرف خودسرانه دارو می تواند تهیه آسان دارو باشد. همچنین عدم فرهنگ سازی دلیل دیگری برای سوءمصرف داروهاست. فروش دارو به صورت غیرمجاز چند وقتی است که رواج پیدا کرده و برخی از داروها مثل «متادون» و «ترامادول» سر از عطاری ها در آورده اند. هر ورق قرص و کپسول «ترامادول» با قیمت 3 هزار تومان در برخی از عطاری ها به فروش می رسد اگرچه بازرسان سازمان غذا و دارو با بسیاری از متخلفان برخورد کرده اند ولی همچنان فروش این قرص در برخی از عطاری ها ادامه دارد. زمان تجویز یک دارو توسط پزشک موارد زیادی مدنظر گرفته می شود و تجویز دارو متناسب با سن و شرایط بیمار است و وقتی فردی به صورت خودسرانه دارو مصرف کند، روند درمان را دچار مشکل می کند، ضمن اینکه ممکن است آسیب های جبران ناپذیری به بدن وارد شود. مصرف بی رویه و خودسرانه داروها سال هاست که بین مردم رواج دارد و برخی از افراد بدون هیچ شناختی از کاربرد دارو، اقدام به مصرف آن می کنند؛ ترامادول هم یکی از همین داروهاست.

«دکتر بهروز مصلحی» پزشک، پژوهشگر و مخترع اولین مطب الکترونیک کشور می گوید: «ترامادول یک داروی مسکن شبه مخدر است که برای تسکین دردهای متوسط تا شدید مانند دندان درد، دردهای پس از عمل جراحی، دردهای ناشی از سرطان، دردهای عضلانی اسکلتی حاد و همراه با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی برای درمان «استئوآرتریت» یا همان آرتروز مفاصل، به کار می رود.»

سوءاستفاده از دارو

گاهی اوقات برخی از افراد به دلیل عدم آگاهی، از یک دارو به عنوان محصول درمانی استفاده نمی کنند و ترامادول هم در همین گروه قرار می گیرد و با وجود اینکه یک دارو با کاربرد مشخص است، از آن برای موارد دیگری استفاده می کنند. «دکتر مصلحی» می گوید: «اگرچه بسیاری از مردم، ترامادول را یک داروی غیرمخدر می دانند، اما به دلیل اثرات شبه مخدر شدید و پتانسیل بالایی که برای سوءمصرف دارد، اداره نظارت دارویی ایالات متحده امریکا ترامادول را به عنوان یک داروی شبه مخدر و غیرمجاز شناخته و اخیرا فروش و مصرف آزادانه این دارو را محدود کرده، فروش این دارو در ایران هم بدون نسخه ممنوع است.

ترامادول یک داروی مسکن شبه مخدر و شدیدا اعتیادآور محسوب می شود و مورد سوءمصرف قرار می گیرد و برخی از افراد به آن وابستگی شدیدی پیدا می کنند. برخلاف تصور مردم، ترامادول حالت سرخوشی ایجاد نمی کند و برخی از افراد، ناآگاهانه یا به توصیه افراد ناآگاه، به مصرف ترامادول روی می آورند و با مصرف افراطی به آن اعتیاد شدید پیدا می کنند. تجویز داروی ترامادول توسط یک پزشک باید کاملا حساب شده باشد و تعداد و روزهای مصرف دارو باید کمتر از 5 روز، درنظر گرفته شود که بیماران به این دارو وابستگی شدید پیدا نکنند. بسیاری از افراد به این دلیل به ترامادول وابسته می شوند که آن را بدون هیچ رویه و حساب و کتابی به مدت طولانی مصرف می کنند. برخی از افراد از این دارو برای ترک اعتیاد استفاده می کنند ولی این دارو وابستگی زیادی ایجاد می کند و نمی توان از آن به عنوان دارویی برای ترک اعتیاد به مواد مخدر استفاده کرد.»

مرگ در کمین

گاهی برخی از افراد به بیماری هایی مبتلا هستند که خوردن اشتباه یک قرص می تواند زندگی آنها را با خطر مرگ مواجه کند. «دکتر مصلحی» در این مورد چنین می گوید: «ترامادول برای افرادی که فشار داخل جمجمه آنها بالاست، نباید تجویز شود. همچنین افرادی که دچار حمله آسم، نارسایی کلیه، مشکلات حاد شکم، سابقه تشنج، ضعف در سیستم تنفسی و سابقه ضربه مغزی هستند نباید از این دارو استفاده کنند. ترامادول عوارض زیادی دارد که می توان به ضعف، سرگیجه، خواب آلودگی، سردرد، عصبی شدن، لرزش غیر قابل کنترل بعضی از اعضای بدن، سفت شدن و گرفتگی عضلات، تغییرات خلقی، سوزش سر دل و سوءهاضمه، تهوع، استفراغ، اسهال و یبوست اشاره کرد. همچنین از دست دادن اشتها، تعریق زیاد، خشکی دهان، تشنج، تب، بثورات جلدی، تاول های پوستی، مشکل در بلع و تنفس، تورم (زبان، پلک ها، صورت، لب ها، دستها، مچ پا، پاها)، خشونت و گرفتگی صدا، هذیان، توهم، بی قراری، تندشدن ضربان قلب، از دست دادن هوشیاری و تعادل بدن، اغما و در نهایت مرگ از دیگر عوارض مصرف ترامادول است.»

نگرانی ها همچنان باقی است

هرچه آگاهی مردم نسبت به عوارض یک دارو بیشتر شود، کمتر آن را به صورت خودسرانه مصرف می کنند. «دکتر اکبر عبداللهی اصل» معاون نظارت و برنامه ریزی سازمان غذا و دارو، می گوید: «قرص تراماول از دسته داروهای محدود و تحت کنترل بوده و یکی از پرعارضه ترین داروهای مخدر به شمار می رود و آمار مصرف این داروی اعتیادآور نگرانی های مسئولان را برانگیخته است. آمار مصرف این دارو در 2 سال اخیر روندی رو به کاهش داشته طوری که مصرف 60 میلیون عدید یکی، دو سال اخیر به حدود یک هشتم میزان مصرف سال 84 رسیده است. دلیل این مسئله را می توان به تشدید محدودیت های سازمان غذا و دارو در تحویل مواد اولیه به شرکت های تولیدکننده نسبت داد، با این وجود همچنان نگرانی ها به قوت خود باقی است، زیرا براساس آمارها یکی از علل مهم مسمومیت ناشی از مصرف غیرمتعادل و بدون تجویز دارو، مصرف قرص ترامادول است.»

با نسخه به فروش می رسد

بسیاری از داروخانه ها بدون نسخه پزشک دارو نمی فروشند ولی با این حال باز هم برخی از داروها را مردم بدون نسخه خریدای می کنند. «دکتر عبداللهی اصل» در رابطه با فروش ترامادول چنین می گوید: «براساس قانون جمهوری اسلامی ایران توزیع این دارو به صورت غیرمجاز جرم محسوب می شود و لازم است دستگاه های ذی ربط نسبت به این مقوله توجه کافی داشته باشند. این دارو باید از طریق شبکه های قانونی کشور و از طریق داروخانه ها همراه با نسخه پزشک توزیع شود. مصرف خودسرانه این دارو بدون نظارت درمانی و به صورت بیش از اندازه، ممکن است مرگ بار باشد. پزشک ها باید از تجویز غیرضروری قرص ترامادول بپرهیزند و بیمار را نیز از وجود ترکیبات مخدر در داروی تجویزشده مطلع کنند. همچنین باید تا جای ممکن داروهای غیرمخدر را برای بیمار تجویز کنند. قرص ترامادول، داروی مسکنی است که تنها با نسخه پزشک آن هم در شرایط ضروری تجویز می شود. سازمان غذا و دارو داروخانه ها را موظف کرده است که بدون نسخه پزشک حق فروش ترامادول را نداشته باشند و این دستورالعمل باید اجرا شود. اگر این دارو در داروخانه ها عرضه نشود، ممکن است مصرف کنندگان و متقاضیان، ترامادول را به صورت قاچاق تهیه کنند. برخی از افراد سوجو اقدام به قاچاق این دارو و توزیع آن در مراکز غیرمجاز می کنند که این قرص ها با میزان ترکیبات مخدر غیرمجاز، آسیب های جدی به سلامت مصرف کننده می زنند. مصرف بی رویه ترامادول به خاطر عرضه بدون نسخه دارو توسط داروخانه ها نیست، زیرا بیش از یک سال است ترامادول به صورت محدود عرضه می شود. باید آگاهی نسبت به مصرف خودسرانه این دارو، جایگزین حذف عرضه ترامادول توسط داروخانه ها شود. حذف ترامادول از فارماکوپه (فهرست) دارویی ایران یا داروخانه ها مشکل افزایش مصرف این دارو را حل نمی کند. سازمان غذا و دارو، سازماندهی و نظارت بر عطاری ها به منظور جلوگیری از فروش داروی قاچاق را در برنامه خود دارد.»

به شدت برخورد می شود

سازمان غذا ودارو موظف است در صورت مشاهده فروش بدون نسخه دارو در داروخانه ها با متخلفان برخورد و همچنین از فروش غیرمجاز دارو در مراکز غیرمجاز جلوگیری کند. «دکتر عبداللهی اصل» می گوید: «فروش برخی از داروهای مورد نیاز مردم، مثل ترامادول را نمی توان از داروخانه ها حذف کرد. فروش این نوع داروها تحت کنترل هستند و دسترسی به آنها آسان نیست و اگر داروخانه ای نسبت به فروش این داروها تخلف کند، باید با آن برخورد کرد. داروی ترامادول در داروخانه ها باید فقط با ارائه نسخه پزشک به فروش برسد. دارویی مثل ترامادول در اماکن و مراکزی مثل عطاری ها به فروش می رسد و این داروها قاچاق هستند. در مورد عطاری ها هم برنامه نظارت جدی تر را درنظر گرفته ایم. تخلفاتی نظیر خروج داروی مخدر یا روان گردان تولیدشده از مسیر مجاز و ورود آن به بازار غیرقانونی یا سایر جرائم مورد برخورد قانونی قرار می گیرد. برخوردهایی که با متخلفان صورت می گیرد به شکل های مختلفی است؛ اخطار کتبی با درج موضوع در پرونده شرکت، اعلام توقف و توزیع محصول تا رفع کامل نواقص موجود، توقیف موقت مجوز تولید و فروش محصول، طرح موضوع در کمیسیون قانونی به منظور لغو پروانه ساخت محصول، بررسی مجدد صلاحیت مسئول فنی در کمیسیون و نهایتا لغو مجوز از اقداماتی است که برای متخلفان تولیدکننده دارو درنظر گرفته می شود. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، خیلی راحت می تواند با مطب داروخانه و بیمارستان متخلف برخورد کند. نظارت سازمان غذا و دارو بر داروخانه ها و فروشگاه هایی مثل عطاری ها، چندان قوی نیست و باید تقویت شود.»

دارو به شرط برچسب

اینکه ترامادول دقیقا به چه شکل در بدن روی تسکین درد تاثیر می گذارد هنوز به درستی مشخص نیست. ترامادول یک ضددرد سیستم مرکزی اعصاب به شمار می رود و به راحتی از راه خوراکی جذب شده و توسط کبد تجزیه می شود و از راه ادرار دفع می شود. ترامادول دارویی است که مسمومیت شدید ایجاد می کند و باید از دسترس کودکان دور باشد. این دارو می تواند زندگی افراد را به خطر بیندازد و باید از مصرف خودسرانه آن تحت هر شرایطی پرهیز کرد. خرید این قرص از مراکزی به غیر از داروخانه ها عواقب جبران ناپذیری را می تواند به همراه داشته باشد. داروهای قاچاق بدون هیچ نظارتی وارد کشور می شوند و بیشتر شرکت های تولیدکننده این داروهای وارداتی، مورد تایید سازمان غذا و دارو نیستند و ترکیبات به کار رفته در بسیاری از این نوع داروها استاندارد نیست. زمان خرید دارو، لوازم آرایشی و بهداشتی وارداتی، باید حتما به برچسب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا سازمان غذا و دارو توجه کرد و با استفاده از کد پیگیری درج شده روی کالا از مجازبودن کالا اطمینان حاصل کرد. مقدار مصرف مجاز ترامادول برای افراد بزرگ سال 50 تا 100 میلی گرم هر 6 ساعت یک بار به صورت خوراکی است. حداکثر مقدار مجاز ترامادول 400 میلی گرم در روز است و بیشتر از این مقدار نباید از آن استفاده کرد. ترامادول مثل هر داروی دیگری در شکل های مختلفی به فروش می رسد. قرص 50 میلی گرمی و قرص 100 میلی گرمی از انواع این داروست. ترامادول به صورت کپسول های 50 و 100 میلی گرمی هم تولید می شود ولی قرص ترامادول به نسبت کپسول و آمپول بیشتر مصرف می شود. ترامادول با نام های تجاری کان زیپ (Conzip)، رای زالت (Ryzolt)، اولت رام (Ultram) و ریبیکس (raybix) به فروش می رسد.

منبع : مجله همشهری تندرستی