توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

در ارتباط با موسيقي دستگاهي ايران دو نگاه وجود دارد . نگاه اول : بخش درونمايه اي رديف که شامل گوشه ها و نغمات موجود در هر دشتگاه مي باشد .
در معناي واقعي کلمه تعريف دستگاه عبارت است از : کنار هم قرار دادن جز به جز گوشه ها که معنا و مفهوم صحيح را براي شنونده در پي داشته باشد .
به عنوان مثال تعريف يک دستگاه تلوزيون به اين گونه است : صفحه مانيتور – بدننه تلوزيون – کنترل تلوزيون – کابل هاي ورودي و خروجي آن – منبع تغذيه – آي سي هاي مربوط به برد الکترونيکي داخل آن و تمامي اجزاي منطقي همه و همه در کنار هم دستگاهي را به عنوان تلوزيون تعريف مي کنند .
و تماما اجزا کنار هم بار سنگين انتقال طول موج الکرونيکي و الکترومغناطيسي را برعهده دارند و تا جايي پيش مي رود که نبود يکي از اين اجزا کل دستگاه را را آسيب رسان و مختل مي کند .در اين جا دو سوال مطرح است که :
اگر در هردستگاه يکي از آن گوشه ها را اجرا نکنيم خللي در آن پيش مي آيد ؟
در پاسخ به اين سوال اکثر رديف نوازان با اذعان به اين دارند که اجباري به نواختن تمامي گوشه ها نيست ! و مي شود که گزينشي انتخاب کرد و … ، در صورتي که اگر ما نام دستگاه را براي موسيقي ايراني انتخاب مي کنيم پس بايد تعريف واقعي دستگاه را پياده کنيم و بدون هيچ سانسوري کل آن را بنوازيم شايد مهمترن عاملي که باعث شده خواننده سالاري در موسيقي ايراني باب شود و نهادينه آن شده همين نکته باشد که عموم مردم با گزينش کردن بعض گوشه ها توسط خواننده ها بسياري از گوشه هاي ناب موسيقي سازي ايراني را نشنيده باشند .! و طبيعتا هيچ گونه ارتباطي با آن گوشه ناشنيده نداشته باشند . پس وظيفه مهم و خطير نوازنده ها تنها نواختن نيست بلکه پاسداري و حفظ تک تک گوشه ها و رديف که معنا و مفهوم يک دستگاه را دارا مي باشند است . و واقعا جاي تاسف دارد که در اين زمان به فراموشي سپرده شده است .

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

سوال دوم اينکه چطور و چگونه دستگاهي مانند ماهور که داراي چهل و چهار گوشه اوازي و سازي و ضربي است را مي تواند همراه خواننده نواخت ؟
در اين جا تنها اهرمي که به کمک رديف سازي مي آيد شعر و دانش ادبياتي است ، که شايد نجات بخش موسيقي ايراني در اين برهه زماني باشد . حال چطور مي شود از شعر غني ايراني در پيشبرد مفهومي موسيقي دستگاهي ايران استفاده کرد ؟ به عنوان مثال بر اساس پيشينه رديف نيز که نگاه کنيم دقيقا به نکته بسيار ظريفي خواهيم رسيد و ان اين است که : اسامي تک تک گوشه ها راه را براي هرچه بهتر اجرا کردن گوشه ها براي نوازنده و خواننده و مخاطب باز مي کند . مثلا ، درآمد : معناي واقعي کلمه درآمد در ادبيات ايران همانا از در وارد شدن است و طبيعتا هر شخصي که بيرون از در است از درون ان مکان درب دار آگاهي کاملي ندارد و وقتي پا به آن مکان مي گذارد کم کم آگاهي و دانشش بيشتر و بيشتر شده و به مرور به درون آن ارتباط تنگاتنگي پيدا مي کند .
بالطبع براي گوشه اي به نام درآمد شعري را بايد انتخاب کرد که ابتدا آگاه شدن از موضوع باشد و حتي نشانه اي به مخاطب يا شنونده بدهد که کم کم شنونده نيز احساس وارد شدن به مکان را با تمام وجود درک کند . طبيعتا وقتي از مکاني خارجي به فضايي ديگر وارد مي شويم چشم بيناي ما جز به جز تصاوير داخل آن مکان را بايد ببيند و هيچ تصويري نبايد از جلوي چشمان ما ناديده گرفته شود در غير اين صورت ان مکان راز آلود و مخفي خواهد ماند چرا که ما تمامي تصاوير آن مکان را نديده ايم .

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

گوش ما نيز از اين قاعده مستثني نخواهد بود و آن نيز بايد تک تک گوشه ها را بشنود تا رازي پشت پرده باقي نماند . اجراي جز به جز گوشه ها بعد از درآمد بايد به گونه اي باشد که احساس عجيب و غريب وارد شدن به هر لحظه چه براي نوازنده و چه براي خواننده و در کل مخاطب مد نظر داشته باشد چرا که اگر هدف احراي دستگاه به بهترين شکل ممکن است پس بايد هر بار اجراي دستگاه ماهور حس متفاوتي را براي همگي به دنبال داشته باشد . در غير اينصورت انجام وظيفه اي بيش نخواهد بود و سير حرکتي درست دستگاه را نيز در بر نخواهد داشت . و نکته آخر اينکه هدف و رسالت تک تک موسيقي دانان ايراني پاسداري و حفظ دقيق و صحيح موسيقي ايراني بر اساس متر واقعي آن باشد و تنها چيزي که باعث برون رفت و شکست موسيقي دستگاهي ايران است ؛ خود سرانه انگاشتن اين تفکر زائد در مورد موسيقي ايراني است که : حق با من است و همگي در اشتباه مطلق اند .

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

نویسنده : امیر حسین حبیبی