توصیه هایی برای بیماران کلیوی
بیماران کلیوی نقش تغذیه را جدی بگیرید
دکتراحمد اسماعیل زاده: بیماری‌های مزمن ازجمله نارسایی کلیه به‌عنوان یک مشکل اساسی در حیطه بهداشت و درمان مطرح هستند؛ چراکه به‌دلیل تداوم بیماری و روند درمان، اثرات متعددی بر وضعیت‌های فیزیولوژیک، روحی و روانی، توانایی افراد و عملکرد آنان در زندگی فردی و اجتماعی به جا می‌گذارد.افسردگی از شایع‌ترین و مهم‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در بیماران دیالیزی است که می‌تواند تأثیرات سویی بر سیر بیماری و روند درمان داشته باشد؛همچنین افسردگی به‌عنوان یک عامل خطر مستقل در مرگ‌ومیر بیماران همودیالیزی شناخته می‌شود.
– موضوع نارسایی کلیه و ارتباط آن با رژیم غذایی بحث مهم و پیچیده‌ای است و تنظیم رژیم غذایی فردی که مبتلا به نارسایی کلیه است باید حتما توسط یک متخصص تغذیه انجام شود. متخصص تغذیه ابتدا با توجه به سن بیمار، نیاز او را به انرژی تعیین می‌کند. بیماران کلیوی اغلب از نظر دریافت پروتئین محدودیت دارند و باید پروتئین دریافتی‌شان در سطح خاصی تنظیم شود. به‌طورمعمول تلاش می‌شود بیش از ۷۰ درصد پروتئین دریافتی یک فرد مبتلا به نارسایی کلیه که در حال دیالیز است از پروتئین‌های مرغوب باشد.
مسئله‌ای که در بیماری نارسایی کلیه نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، تغذیه است.
نارسایی مزمن کلیوی به مرحله‌ای از نارسایی کلیه گفته می‌شود که کلیه دیگر قادر به عملکرد طبیعی و انجام وظایف خود شامل حفظ تعادل محیط داخلی بدن و دفع مواد زائد و سمی از طریق ادرار نیست؛ درنتیجه، مواد سمی در خون تجمع پیدا می‌کند و سبب بروز اختلالات جدی در افراد می‌شود.
علائمی که نارسایی کلیه به دنبال دارند، عبارتند از: احتباس آب در بدن؛ به‌طوری‌که بدن ورم می‌کند و در ناحیۀ مفاصل و قوزک پا این ورم قابل‌مشاهده است. مورد دیگر افزایش کراتینین و اوره خون است. دلایل مختلف سبب بروز نارسایی کلیه می‌شود. مصرف دارو نیز می‌تواند نارسایی ایجاد کند. از علل دیگر می‌توان به بالارفتن سن اشاره کرد. دیابت و پرفشاری خون از مهم‌ترین علل بروز نارسایی مزمن کلیه است. اختلال‌های ژنتیکی هم سبب بروز این بیماری می‌شود. در یک بررسی، بیماران آموزش‌های خودمراقبتی ازجمله رعایت رژیم غذایی، کنترل مایعات، مراقبت از پوست، خواب و استراحت را دریافت کردند و برنامه مدون آموزشی به‌همراه یک کتابچه به آنان ارائه شد؛ همچنین دو جلسه آموزشی به‌روش بحث گروهی و پرسش و پاسخ برای بیماران برگزار شد.
در نتایج این بررسی آمده است: «بالارفتن دانش خودمراقبتی و افزایش پذیرش درمان باعث انجام رفتار‌های خودمراقبتی می‌شود و کاهش رفتار و علائم و نشانه‌های فیزیکی و روانی را درپی دارد.»
طبق یافته‌های پایانی این مطالعه، اجرای یک برنامه آموزشی مراقبت از خود در کاهش افسردگی بیماران تحت درمان همودیالیز مؤثر است؛ همچنین آموزش در زمینه مراقبت از خود، پیروی از رفتار‌های خودمراقبتی و عملکرد آنان را ارتقاء می‌دهد. محققان این پژوهش، آموزش مستمر به بیماران همودیالیزی را جهت ارتقای سلامت جسمی و روانی آنان توصیه می‌کنند.
چه کار کنیم کلیه‌های ما سالم بماند؟
– چند اصل مهم برای سلامت کامل بدن لازم است که مهم‌ترین آن کنترل وزن و حساس‌بودن به اندازه دور کمر است. گاهی افراد خیلی راحت از کنار این مسئله می‌گذرند و وقتی ۲ ،۳ و ۴ سایز چاق‌تر می‌شوند، لباس گشادتر می‌خرند. خیلی مهم است که نسبت به‌اندازه دور کمر حساس باشند؛ چون چاقی شکمی نشان‌دهنده تجمع چربی در ناحیه‌ای است که خطر را برای ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها افزایش می‌دهد و می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم روی کلیه‌ها اثر بگذارد. مسئله دیگر کنترل دریافت منابع سدیم است. متاسفانه برخی افراد قبل از اینکه غذا را بچشند ابتدا روی آن نمک می‌ریزند و این کار باعث می‌شود به مصرف زیاد نمک عادت کنند. بررسی‌ها نشان داده دریافت مستمر سدیم به‌ویژه اگر همراه یون کلر باشد (که معروف‌ترین مثال آن نمک سفره است) می‌تواند عواقبی روی عروق قلب و کلیه داشته باشد و به کلیه آسیب برساند؛ البته سدیم در غذاهای دیگر مانند انواع شیرینی و بیسکویت و غذاهای فراوری‌شده مانند سوسیس، کالباس و غلات حجیم‌شده، چیپس و کنسرو، پیتزا و مرغ‌های سوخاری به مقدار زیاد وجود دارد. مصرف کم میوه و سبزی نیز علاوه بر اینکه آثار سویی بر دستگاه‌های مختلف بدن مانند دستگاه گوارش، دستگاه قلب و عروق و سیستم ایمنی دارد؛ می‌تواند کلیه را هم به نوعی آزار بدهد. با مصرف کم میوه و سبزی بدن از دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها و عوامل ضدالتهابی متعددی که در سبزی‌ها و میوه‌های مختلف وجود داشته و نقش حفاظتی دارند، محروم می‌شود. ما باید با خودمان شرط کنیم حداقل روزی دو سهم سبزی و سه سهم میوه مصرف کنیم.
چی بخوریم چی نخوریم؟
بیماران مبتلا به نارسایی کلیه دفع آب خوبی ندارند؛ به‌همین‌دلیل نباید نمک زیادی مصرف کنند؛ بلکه دریافت سدیم را باید محدود کنند؛ همچنین این بیماران نباید غذاهای آماده (فست‌فود)، ترشی‌ها و غذاهای کنسروی را که حاوی نمک زیادی هستند، مصرف کنند و به همان نمک طبیعی که در غذاهاست، اکتفا کنند.
فشارخون بالا همان‌طور که گفته شد سبب نارسایی کلیه می‌شود؛ بنابراین بیمارانی که فشارخون بالا دارند نباید نمک استفاده کنند؛ اما می‌توانند نمک‌های جایگزین مصرف کنند؛ این درحالی‌است که بیماران نارسایی کلیه نباید نمک جایگزین نیز مصرف کنند و پتاسیم دریافتی را هم می‌بایست محدود کنند؛ چون پتاسیم بالا سبب انقباض عضلات قلب می‌شود و ایست قلبی اتفاق می‌افتد. علاوه بر سدیم باید در مصرف موادغذایی که پتاسیم دارند نیز احتیاط کنند. پتاسیم در میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد، به‌غیر از میوه و سبزی در خرما، موز و سیب‌زمینی هم مقدار زیادی پتاسیم وجود دارد؛ اما چون خرما، موز و سیب‌زمینی پتاسیم بالایی دارند توصیه می‌شود کمتر
استفاده شوند. این افراد بهتر است میوه و سبزیجاتی بخورند که پتاسیم متوسط و نهایتا کمی دارند. از سبزی‌هایی که پتاسیم کمی دارند می‌توان به خیار، جوانه حبوبات، کاهو، کلم، گل‌کلم، کلم بروکلی، پیاز، لوبیاسبز، فلفل‌سبز، کدوسبز، بادمجان، شلغم، هویج، تربچه، ریواس و قارچ اشاره کرد؛ البته مقدار استفاده از انواع موادغذایی حاوی پتاسیم به سطح پتاسیم خون بیمار هم بستگی دارد و لازم است متخصصان تغذیه برنامه غذایی مناسبی برای آنان
تنظیم کنند.
– لبنیات، مغز دانه‌ها و انواع گوشت از منابع فسفر هستند و مقدار فسفر در رژیم غذایی بیماران کلیوی باید به دقت محاسبه شود. هر چند ضمن دیالیز تا حدودی این مشکل اصلاح می‌شود، ولی اگر رژیم غذایی فرد مبتلا به نارسایی کلیه از نظر فسفر تنظیم نشود خطر افزایش فسفات خون (هیپرفسفاتمی) و عواقب ناشی از آن وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال، فسفات اضافی می‌تواند با کلسیم در بافت‌های نرم مانند کلیه نارسا، رسوب و مشکلات را دوچندان کند.
