درس‌هایی از قرآن؛ نگاهی به آیات حقوقی قرآن کریم (۱)

برنامه درس هایی از قرآن هفته پیش را در خدمت اساتید و دانشجویان حقوق بودیم. کتابی نوشته شده به نام سیمای حقوق در قرآن؛ یعنی تفسیر قرآن با نگاه حقوقی. به چند نکته در این موضوع اشاره می‌کنم.

1- دوری از سوء ظن در امر قضاوت. نباید قاضی از اول سوء‌ظن داشته باشد. هرکس هر حرفی بزند، باید بررسی شود. حتی اجازه بررسی را قرآن به کفار هم می‌دهد. یک آیه داریم که اگر کافری بگوید: من می‌خواهم درباره دین شما تحقیق کنم. «وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ اسْتَجارَکَ» و مهلت خواست، «حَتَّی یَسْمَعَ کَلامَ‌الله» (توبه/6) تا حرف خدا را بشنود، «فَأَجِرْه» به او مهلت بده.

2- انصاف در پذیرش حق دیگران. ما گاهی وقت‌ها وقتی با کسی دعوایمان می‌شود حرف حق او را هم قبول نمی‌کنیم. شخصی آمد با شاگرد امام صادق(ع) بحث کند. بحث که تمام شد، امام فرمود: تو عیبت این بود که حق را قبول نمی‌کردی. این خیلی بد است. قدیم، معرکه‌گیرهایی پرده به دیوار نصب می‌کردند، پای دیوار می‌ایستادند، نقالی می‌کردند. من یادم هست عکس شمر و یزید را خیلی بد می‌کشیدند. آیا یزید زشت هم بوده؟ کارش زشت بوده، خدا لعنتش کند، ولی این معنایش این نیست که شکلش را هم خراب کنیم.

3- دقت در بهره‌گیری از عمر. امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه می‌گوید: «یُفَکِّرُ فِیمَ أَفْنَی عُمْرَه» با عمرم چه کردم؟ عید نوروز صله رحم می‌خواهیم برویم، صبح خانه عمه می‌رویم، 14ساعت عمه را می‌بینیم، فردا 14ساعت خاله را می‌بینیم. خیلی می‌شود در عمرها صرفه‌جویی کرد. اگر زن و شوهر با هم اختلاف دارند، قرآن می‌گوید: یک داور از فامیل مرد، یک داور از فامیل زن بیایند، اینها را حل کنند، بعد می‌گوید: «إِنْ یُریدا إِصْلاحاً یُوَفِّقِ» (نساء/35) این دو داور قصد اصلاح داشته باشند، خدا اینها را جوش می‌دهد.

4- دوری از حدس و گمان در قضاوت. در قضاوت نمی‌شود به گمان تکیه کرد. قرآن می‌گوید: «إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنی مِنَ الْحَقِّ شَیْئا» (یونس/36) با گمان و خیال نمی‌شود بافت. باید ملموس باشد. استدلال باید علمی باشد، گمان نباشد.

5- عدالت در همه حال، حتی با دشمن. در قرآن 2آیه داریم. یک جا می‌گوید: محبت شما را منحرف نکند: «وَ لَوْ عَلی أَنْفُسِکُم» (نساء/135) گرچه به ضرر خودت است. مرد باش بگو به ضرر من است. من اشتباه کردم! «أَوِ الْوالِدَیْن» حتی اگر به ضرر والدین است. یعنی حب به‌خودت و حب به پدر و مادر، اولاد شما را کج نکند. اسلام عدالت را محور قرار داده است