راه های تقویت عواطف در خانواده از منظر اسلام

1 – گفت وگوهای محبت آمیز
 یكی از راه های استحكام بنیان خانواده توجه به ارتباط كلامی است. سخنان عاطفی و بهره گیری از كلمات دلنشین و خطاب های شایسته و محبت آمیز مخاطب را جذب می كند. خواسته یا ناخواسته از گوینده راضی شده و در دلش نوعی احساس محبت سبت به او ایجاد می شود.

اگر در خانواده ای مرد یا زن با عبارات زیبا و دلپذیر همسرش را صدا كند، علاوه بر اینكه به فرزندان چگونه سخن گفتن را می آموزد، در قلب او جایگاه ویژه ای خواهد یافت. امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: «اجملوا فی الخطاب تسمعوا جمیل الجواب؛ (2) زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید.»

خطاب های ملاطفت آمیز و دلربا روح و جسم را نوازش داده، همسر را تحت تاثیر قرار می دهد. بعضی از عبارات، آن قدر قشنگ و دوست داشتنی است كه هرگز تا آخر عمر فراموش نمی شوند.

رسول گرامی اسلام با توجه به این نكته فرمود: «قول الرجل للمراة انی احبك لا یذهب من قلبها ابدا؛ (3) مردی كه به زنش بگوید: من ترا دوست دارم، هرگز از دل زن بیرون نمی رود.» اساسا مرد و زن مسلمان باید زبان خویش را به سخن نیك عادت دهند، زیرا انسان فطرتا از عبارت های جذاب و مهرافزا استقبال می كند و نسبت به انسان های نیكو سخن، در دل خویش احساس محبت می نماید.

امام علی علیه السلام در گفتار نغز و حكیمانه خویش فرمود: «عود لسانك لین الكلام و بذل السلام یكثر محبوك و یقل مبغضوك؛ (4) زبانت را به سخنان ملایم و لطیف و سلام كردن به دیگران عادت بده تا دوستانت زیاد و دشمنانت كم شوند.»

البته سخن گفتن محبت آمیز به ویژه در میان زن و شوهر باید با ادب خاصی همراه باشد. چرا كه به زبان آوردن كلمات مهرانگیز و عاطفه آمیز كه محترمانه در محیط خانواده ادا می شود با عبارات سبك و شخصیت شكن كاملا متفاوت است، به ویژه در میان فرزندان و بیگانگان شدیدا مذموم بوده و تاثیر منفی در دیگران خواهد داشت. از سوی دیگر از گفتار زشت در روایات نهی شده است. بعضی از كلمات مستهجن و نامناسب به ویژه آن كه زمان و مكان هم در آن رعایت نشده باشد، در دیگران ایجاد خشم و تنفر می كند. مولای متقیان در سخن دیگری به این گفتارهای زشت و مستهجن اشاره كرده و می فرمایند: «ایاك و مستهجن الكلام فانه یوغر القلب (5) ؛ از گفتن سخنان مستهجن و ناپسند بپرهیز كه دل را پر از خشم و كینه می كند.»

تاثیر بعضی از كلمات زشت و گزنده در روح انسان سال ها بلكه تا آخر عمر باقی می ماند، چنانكه شاعر عرب گفته است:

جراحات السنان لها التیام // و لا یلتام ما جرح اللسان
زخم های نیزه و شمشیر كه به جسم انسان وارد می شود بعد از مدتی خوب می شود و بهبود می یابد اما زخم ها و صدماتی كه توسط زبان و عبارات گزنده بر روح انسان فرود می آید، مرهم پذیر نبوده و جبران نمی شود.»

2 – صدا كردن با بهترین نام
صدا كردن همسر با نامی كه بیشتر دوست دارد، در ایجاد انس و الفت در میان زوجین تاثیر به سزایی خواهد داشت. پیامبر گرامی اسلام توصیه فرموده است كه برای افزایش مهر و صفا در میان مسلمانان، همدیگر را با نام زیبا و محترمانه صدا بزنند: «ثلاث یضفین ود المرء لاخیه المسلم یلقاه بالبشر اذا لقیه و یوسع له فی المجلس اذا جلس الیه و یدعوه باحب الاسماء الیه؛ (6) سه چیز دوستی و محبت بین دو مسلمان را افزایش داده 1. هنگام ملاقات، با خوشرویی و چهره ای گشاده برخورد كند. 2. اگر می خواهد در كنار او بنشیند برایش جا باز كند. 3. به بهترین نامی كه دوست دارد او را صدا بزند.»

3 – سلام كردن به همدیگر
طبق آموزه های اسلام، سلام كردن با صدای رسا و واضح و با آهنگی عاطفی و جذاب موجب تقویت روابط بین زن و شوهر خواهد شد. سلام با لحنی عاطفی، كینه ها را از بین برده، روحیه ها را تقویت كرده و دل ها را به هم نزدیك می نماید. سلام دادن به جمع خانواده و به ویژه زن و شوهر به یكدیگر، نشاط آور و فرح بخش است.
امام صادق علیه السلام فرمود: «یسلم الرجل اذا دخل علی اهله (7) ؛ وقتی شوهر به خانه وارد می شود باید به اعضای خانواده (به ویژه همسرش) سلام كند.»

4 – اظهار علاقه و ابراز محبت
زوج جوانی كه با هم پیمان زناشویی می بندند، معمولا بر مبنای علاقه درونی و عشق پاكی است كه به یكدیگر دارند. اما آنچه كه در اسلام تاكید شده و بنیان خانواده را تقویت می كند و محبت و الفت را میان زوج جوان افزایش می دهد اظهار و ابراز آن است.
امام صادق علیه السلام می فرماید: «اذا احببت رجلا فاخبره بذلك فانه اثبت للمودة بینكما؛ (8) هرگاه شخصی را دوست داشتی، دوستی خود را به او اعلام كن، زیرا این عمل انس و الفت را بین شما پایدارتر می كند.»
البته ابراز محبت از طرف خانم ها نسبت به شوهرشان از ویژگی خاصی برخوردار است. امام صادق علیه السلام در روایتی به خانم های مسلمان توصیه می كند كه نه تنها به شوهران خود اظهار محبت نمایند، بلكه اظهار علاقه آنان، همراه با دلربایی باشد.
«ولا غنی بالزوجة فیما بینها و بین زوجها الموافق لها عن ثلاث خصال… و اظهار العشق له بالخلابة والهیئة الحسنة لها فی عینه؛ (9) زن برای موفقیت در زندگی مشترك با همسر خویش از مراعات سه چیز ناگزیر است… اظهار عشق و محبت به همراه طنازی و دلربائی و جلوه گری برای شوهر محبوب خویش است.»

5 – دلجویی، استقبال، بدرقه
خانواده كانون آرامش و راحتی بخش انسان است. مردی كه در بیرون منزل با انواع مشكلات درگیر است و با ناملایمات فراوانی برخورد می كند و گاهی در راه كسب حلال و تهیه معیشت خانواده خود سخنان ناروا شنیده و لطمه های روحی را متحمل می شود؛ دوست دارد هنگام برگشت به خانه كسی از او دلجوئی كند، حرف دلش را بشنود و با سخنان آرامبخش خود مرهم دردهای انباشته دل او باشد. دلش می خواهد هنگامی كه در منزل را باز می كند، كسی با چهره ای گشاده و لبی خندان و لحنی عاطفی از او استقبال نموده و آنچه را كه در دست دارد با تكریم و رضایتمندی از او تحویل بگیرد و این فرد جز همسر صالح و مهربان او فرد دیگری نخواهد بود. در این صورت چنین زنی از دوستان خدا بوده و پاداش بزرگی خواهد داشت. این همسر مهربان با عمل خود شوهر خود را راضی نموده، پاداش معنوی كسب كرده و رضایت و خشنودی پروردگار متعال را بجان خریده است.
* مردی به محضر رسول خداصلی الله علیه وآله آمده و عرضه داشت: «ان لی زوجة اذا دخلت تلقتنی و اذا خرجت شیعتنی و اذا راتنی مهموما قالت لی: ما یهمك؟ ان كنت تهتم لرزقك فقد تكفل لك به غیرك و ان كنت تهتم لامر آخرتك فزادك الله هما.
فقال رسول الله صلی الله علیه وآله: ان لله عمالا و هذه من عماله، لها نصف اجر الشهید؛ (10)
یا رسول الله! من همسری دارم كه هرگاه وارد خانه شوم به استقبالم می آید و چون می خواهم از منزل بیرون روم مرا بدرقه می كند. هر گاه مرا اندوهگین ببیند می گوید: چه چیز تو را اندوهگین كرده؟ اگر برای مخارج زندگی ات ناراحتی، مطمئن باش كه دیگری (خداوند) عهده دار آن است (و با داشتن چنین ضامن معتبری كه روزی تو را تضمین كرده، تو نباید اندوهگین باشی) و اگر برای آخرت غصه می خوری، خداوند اندوهت را زیاد كند. (و باید چنین باشی.) رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: خداوند كارگزارانی دارد و این زن یكی از آن ها است. برای او نصف پاداش شهید می باشد.» به خدا سوگند بعد از ازدواج با فاطمه علیها السلام بر او خشمگین نشدم و او را به كاری مجبور نكردم تا زمانی كه خداوند متعال او را گرفت. و او مرا ناراحت نكرد و هیچگاه با من مخالفت ننمود، و به او نگاه می كردم و با نگاه كردنم به او تمام غم و اندوه های دلم برطرف می شد

 * علی علیه السلام در مورد بانوی بانوان و همسر نمونه تاریخ می فرماید: «فوالله ما اغضبتها و لا اكرهتها من بعد ذلك علی امر حتی قبضهاالله عزوجل الیه و لا اغضبتنی و لا عصت لی امرا، و لقد كنت انظر الیها فتكشف عنی الغموم و الاحزان بنظری الیها؛ (11) به خدا سوگند بعد از ازدواج با فاطمه علیها السلام بر او خشمگین نشدم و او را به كاری مجبور نكردم تا زمانی كه خداوند متعال او را گرفت. و او مرا ناراحت نكرد و هیچگاه با من مخالفت ننمود، و به او نگاه می كردم و با نگاه كردنم به او تمام غم و اندوه های دلم برطرف می شد.»

حضرت فاطمه علیها السلام در خانه علی علیه السلام با عشق و صفا و صمیمیت زندگی كرد و در آخرین لحظات زندگی به شوهر وفادار خویش صادقانه اظهار داشت: «یابن عم ما عهدتنی كاذبة ولا خائنة ولا خالفتك منذ عاشرتنی؛ ای عموزاده! هیچ گاه دروغ و خیانتی در زندگی از من ندیدی و از وقتی كه با من زندگی مشترك آغاز نمودی، هرگز با دستورات تو مخالفت نكردم.» علی نیز در جواب او فرمود: «معاذالله انت اعلم بالله و ابر و اتقی و اكرم و اشد خوفا من الله من ان اوبخك بمخالفتی؛ (12) پناه به خدا. تو نسبت به خدا داناتر و نیكوتر و پرهیزكارتر و بزرگوارتر و هراسناك تر از آنی كه بخواهم در مورد مخالفت با خود، تو را سرزنش و توبیخ نمایم.

* ابوطلحه انصاری از اصحاب بزرگ پیامبرصلی الله علیه وآله بود. او پسری داشت كه بسیار مورد علاقه وی بود، اتفاقا این طفل مریض شد. مادرش ام سلیم از زنان با شخصیت صدر اسلام بود، و چون به محبت و علاقه بیش از حد ابوطلحه به پسر آگاه بود، هنگامی كه فهمید بچه از دست خواهد رفت، ابوطلحه را نزد رسول خداصلی الله علیه وآله فرستاد و بعد از بیرون رفتن شوهر از منزل، بچه از دنیا رفت. ام سلیم او را در جامه ای پیچیده در كنار اطاق گذاشت و فورا غذای مطبوعی برای شوهر تهیه كرد و خودش را برای پذیرایی شوهر با عطر و وسائل آرایش آراست.

وقتی ابو طلحه بازگشت و حال فرزند خویش را پرسید، او جواب داد: خوابیده است. سؤال كرد: غذایی هست؟ ام سلیم خوراكی را كه تدارك دیده بود آورد… و سپس در حالی كه مرد آرامش خود را باز یافته بود، ام سلیم به وی گفت:ای ابوطلحه! چندی پیش امانتی از شخصی نزد ما بود، حال اگر ما آن را به صاحبش بازگردانیم نارحت می شوی؟ مرد گفت: چرا باید ناراحت بشوم؟ نه!.

زن گفت: پسر تو نزد ما یك امانت خدایی بود، خداوند امروز او را از ما گرفت.
ابوطلحه بدون تغییر حالت گفت: در این صورت من به صبرو شكیبایی (از تو كه مادرش هستی) سزاوارترم!. آنگاه دو ركعت نماز خوانده و دوباره به حضور پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله رسید و ماجرا را بازگو نمود.
پیامبر گرامی اسلام ضمن سخنانی فرمود: «الحمدلله الذی جعل فی امتی مثل صابرة بنی اسرائیل؛ سپاس خدای را كه در امت من نیز مانند زن صابره و شكیبای بنی اسرائیل قرار داد.» (13) در اثر دعای پیامبر، خداوند به آن زوج با ایمان و خوشبخت فرزندی عنایت كرد كه او را عبدالله نامیدند. ابوطلحه صاحب نه پسر شد كه همه قاری قرآن بودند. (14)

6 – همدلی در انتخاب نوع غذا
هماهنگی و همدلی در انتخاب نوع غذا از جمله عواملی است كه ارتباط زن و شوهر را تقویت كرده و بنیان خانواده را استحكام می بخشد. اگر زوجین در مساله غذا و خوراك تفاهم داشته باشند و شرایط همدیگر را مراعات كنند، بسیاری از مشكلات و اختلافات خانواده ها حل می شود. اگر مرد غذایی را دوست دارد وانتظار دارد كه در منزلش تهیه شود، می تواند علاوه بر اینكه لوازم مورد نیاز را تهیه می كند، همسر خویش را از آن آگاه سازد. ولی اگر برای او فرقی نمی كند كه معمولا هم شوهران مسلمان و متعهد چنین اند و در مورد غذای روزانه خویش سخت گیری و موشكافی نمی كنند، در این صورت از غذای تهیه شده استفاده كرده و با كمال متانت و بزرگواری از همسر هنرمند خویش قدردانی و تشكر می نماید و با بهانه های مختلف زحمات وی را نادیده نمی گیرد. رسول اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «المؤمن یاكل بشهوة عیاله والمنافق یاكل اهله بشهوته؛ (15) انسان با ایمان، مطابق میل و خواسته عیالش غذا می خورد و خانواده انسان منافق، مطابق میل و خواسته وی غذا می خورند.»

در سیره و روش پیامبرصلی الله علیه وآله آمده است كه آن حضرت هیچگاه در مورد انتخاب نوع غذا سختگیری نمی كرد و با خانواده اش همراه می شد: «كان رسول الله صلی الله علیه وآله یاكل كل الاصناف من الطعام و كان یاكل ما احل الله له مع اهله و خدمه اذا اكلوا؛ (16) رسول خداصلی الله علیه وآله از هر نوع غذا می خورد و غذایی كه خداوند آن را برایش حلال نموده است به همراه خانواده و خدمتگزارش تناول می كرد.»
آنچه در این مورد لازم است مورد توجه بانوان مسلمان قرار گیرد این است كه تهیه خوراك لذیذ و پختن غذاهای خوشمزه در جلب رضایت شوهر و تمایل قلبی وی به سوی همسرش تاثیر بسزایی دارد. كدبانوی شایسته با هنرنمایی خویش، در آفریدن دست پخت های لذیذ و نشاط آور، بذر محبت را در قلب شوهر خویش كاشته، و صفا و صمیمیت را به كانون پر مهر خانواده به ارمغان می آورد.

امام صادق علیه السلام هنگامی كه می خواهد زن خوب و شایسته را معرفی نماید، به دو ویژگی مهم كه از هنرمندی و شایستگی های زنان پسندیده نشات می گیرد اشاره كرده و می فرماید: «خیر نسائكم الطیبة الریح، الطیبة الطبیخ؛ (17) بهترین زنان شما زنی است كه خوشبو بوده و در آشپزی، خوش دست پخت باشد.»
پیامبر خداصلی الله علیه وآله فرمود: «خیر نسائكم الطیبة الطعام؛ (18) بهترین زنان شما زنی است كه غذای پاكیزه و دلپسند درست كند.»

7 – فراهم نمودن مخارج خانواده
 مهم تر از فراهم نمودن سفره های پاكیزه و غذاهای لذتبخش كه از هنرهای اساسی بانوان مسلمان بوده و به پاكیزگی و آرایش ظاهری مربوط می شود، تهیه آذوقه و خوراك حلال از سوی مرد است كه به عنوان مدیر خانواده، مسؤولیت فراهم كردن خوراك اعضای خانواده به عهده اوست. در این مورد اگر مردان با ایمان وظیفه خویش را در مورد به دست آوردن روزی حلال و پاكیزه به خوبی انجام دهند مقام بس بلندی را در پیشگاه خداوند متعال كسب خواهند نمود. آنان روز قیامت رو سفید و با چهره ای گشاده و نورانی همچون ماه شب چهارده به محشر وارد خواهند شد.
امام باقرعلیه السلام می فرماید: «من طلب الرزق فی الدنیا استعفافا عن الناس و سعیا علی اهله و تعطفا علی جاره لقی الله عزوجل یوم القیامة و وجهه مثل القمر لیلة البدر؛ (19) هر كس در دنیا به دنبال روزی حلال برود به قصد اینكه نیازمند و محتاج دیگران نباشد و مخارج زن و فرزندش را تامین نماید و به همسایه ها یاری رساند، چنین فردی در روز قیامت با سیمایی مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهد كرد.» و امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:
«الكاد علی عیاله من حلال كالمجاهد فی سبیل الله؛ (20) مرد تلاشگری كه برای تهیه روزی حلال و مشروع برای خانواده اش می كوشد، مانند مجاهدی است كه در راه خدا جهاد می كند.» امام رضا علیه السلام نیز فرمود: «الذی یطلب من فضل الله عزوجل ما یكف به عیاله اعظم اجرا من المجاهد فی سبیل الله عزوجل؛ (21) كسی كه از فضل و عنایت پروردگار به دنبال روزی حلال می رود به اندازه ای كه مخارج خانواده خود را تامین كند، از رزمنده ای كه در راه خداوند متعال جهاد می كند پاداش افزونتری دارد.»

8 – تقویت محبت علی علیه السلام
 به تجربه ثابت شده است كسانی كه با دین و شعائر دینی و محبت اهل بیت بزرگ می شوند معمولا انسان هایی با كمال و منضبط بوده و سعی می كنند در معاشرت خود با دیگران حقوق آنان را مراعات كرده و از ظلم و بی عدالتی بپرهیزند. آنان در اثر علاقه ای كه به كامل ترین انسان ها دارند، خواسته یا ناخواسته به سوی كمال قدم بر می دارند و می خواهند اهل بیت علیهم السلام را اسوه و الگوی خویش در زندگی قرار دهند.
در مورد نقش سازنده و الفت آفرین عشق اهل بیت علیهم السلام در میان انسان ها، در زیارت جامعه كبیره چنین می خوانیم: «بموالاتكم علمنا الله معالم دیننا و اصلح ما كان فسد من دنیانا و بموالاتكم اتلفت الفرقة؛ خداوند به سبب دوستی شما نشانه های دینمان را به ما آموخت و آنچه از دنیایمان تباه شده بود اصلاح كرد و به سبب موالات و دوستی شما تفرقه ها به همدلی گرائید.»

9 – هدیه دادن به همسر
احترام به شخصیت افراد، در وجود آنان عشق و محبت می آفریند. هدیه دادن نوعی احترام به طرف مقابل محسوب می شود و انسانی كه هدیه را می گیرد بی اختیار و از روی فطرت خدادادی خویش، مهر و محبت هدیه دهنده را در دل خود جای می دهد. این نكته در روابط زناشویی از اهمیت خاصی برخوردار است و عامل مهمی در ایجاد انس و الفت و همگرایی نسبت به زن و مرد به شمار می رود تا آن جا كه پاداش هدیه دادن مرد به همسر خویش مانند نیكی به نیازمندان است.

پیامبر عظیم الشان اسلام در این مورد می فرماید: «من دخل السوق فاشتری تحفة فحملها علی عیاله كان كحامل صدقة الی قوم محاویج؛ (22) مردی كه وارد بازار شود و تحفه ای برای خانواده اش بخرد، اجر و پاداش او برابر با كسی است كه نیازهای نیازمندان را برآورد.»

هدیه، دل ها را پر از صفا و صمیمیت كرده و غبار كدورت را از دل ها پاك می كند. به ویژه آن كه اهدای تحفه در مناسبت های خاصی باشد كه خاطرات خوش آن روز با شادمانی اهدای تحفه عجین گردیده و تاثیر نشاط آور آن را چندین برابر نموده و در خاطره ها، ماندگار و همیشگی می سازد. به همین خاطر برای روزهای نشاط و سرور و عیدها، دستورات مخصوصی از طرف پیشوایان دینی در مورد رفاه و آسایش و توسعه اقتصادی خانواده به ما رسیده است.

امام صادق علیه السلام در ضمن شمارش وظایف مرد نسبت به همسرش در خانه می فرماید: «ولا یكون فاكهة عامة الا اطعم عیاله منها ولا یدع ان یكون للعید عندهم فضل فی الطعام ان ینیلهم من ذلك شیئا مما ینیلهم فی سائر الایام؛ (23) هر میوه ای كه همه مردم از آن می خورند، باید به خانواده اش بخوراند و خوراكی هایی كه مخصوص ایام عید است و در غیر ایام عید به آن هانمی رساند، در روزهای شادی و عید به آنان برساند.»

1) روم/ 21.
2) غررالحكم، ص 436.
3) وسائل الشیعه، ج 20، ص 23، الكافی، ج 5، ص 569.
4) غررالحكم، ص 435؛ عیون الحكم و المواعظ، ص 340.
5) همان، ص 214.
6) اصول كافی، ج 2، ص 643.
7) بحارالانوار، ج 76، ص 2.
8) اصول كافی، ج 2، ص 644.
9) بحارالانوار، ج 75، ص 237 و تحف العقول، ص 323.
10) وسائل الشیعه، ج 20، ص 32.
11) مناقب خوارزمی، ص 354.
12) بحارالانوار، ج 43، ص 191.
13) بحارالانوار، ج 79، ص 15.
14) صحیح بخاری، ج 2، ص 104، مسكن الفؤاد، ص 68.
15) جامع السعادات، ج 2، ص 145.
16) مكارم الاخلاق طبرس، ص 26، چهل حدیث تغذیه، ص 5.
17) المهذب البارع، ابن فهد حلی، ج 3، ص 17.
18) الكافی، ج 5، ص 325.
19) التحفة السنیة جزایری، ص 227.
20) من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 124؛ وسائل الشیعه، ج 17، ص 67.
21) الكافی، ج 5، ص 88.
22) امالی صدوق، ص 672؛ وسائل الشیعه، ج 21، ص 514.
23) جامع المدارك، ج 4، ص 485؛ وسائل الشیعه، ج 21، ص 513.
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره26

لطفا نظر خود را در مورد مطلب بالا در قسمت اعلام نظرات ذکر کرده و نوع مقالات و اخبار مورد علاقه خود را بیان کنید به بهترین نظرات هدایای نفیسی تعلق خواهد گرفت . باتشکر