رقابت فضای واقعی و مجازی
نوشین میرجهانیان، مشاوروروان شناس: می‌توان مدعی شد فضای مجازی و اینترنت در سطحی گسترده با فضای واقعی رقابت دارد؛ با این تفاوت که این دنیای مبهم، اما جذاب روز‌به‌روز گسترده‌تر می‌شود؛ اما دنیای پیرامون ما برای رشد و گسترش، لااقل زمان بیشتری نیاز دارد. همین گستردگی فضای مجازی سبب شده است در کنار تمامی کاربردها و ویژگی‌های منحصربه‌فردی که این شبکه را هر روز گسترش می‌دهد، شاهد بروز روزافزون چالش‌های متعدد نیز باشیم، چالش‌هایی که نه فقط در جامعه‌ای ارزشی همچون ایران، بلکه حتی در جوامع اروپایی و آمریکا نیز نگرانی‌هایی را در پی داشته است.
امروزه باگسترش ارتباطات درفضای مجازی رابطه‌های انسانی به عقب رانده شده‌اند ودرحقیقت ظهورتکنولوژی‌های نوین درجامعه امروزی تحولاتی به همراه داشته است واین تحولات چنان رشد سریعی دارند که توان مبارزه با آن‌ها برای فرد وجامعه به سختی امکان‌پذیر است. فضاهای مجازی نسل جدیدی از فضاهای ارتباطی هستند که توانسته‌اند جای خود را در اجتماع
بازکنند.
افراد با سنین، فرهنگ وگروه‌های مختلف دراین فضا گردهم جمع می‌شوند و با هم ارتباط برقرار می‌کنند. ارتباط غیرواقعی و شاید درمواردی غیراصولی و بی‌ارزش پیامدهای مواجهه با این فضای مجازی درتمام کشورهاست که باعث ایجاد حساسیت‌ها و دغدغه‌های متفاوت برای افراد شده است.
این فضا به ابعاد مختلف بر زندگی فردی و اجتماعی تأثیر می‌گذارد و هرروز، بیشتروبیشتردرعمق زندگی افراد نفوذ می‌کند و گسترش می‌یابد. گرایش به سمت شبکه‌های اجتماعی روندی روبه‌رشد دارد. درحقیقت این شبکه‌ها بخش جدایی‌ناپذیر زندگی مردم هستند والبته گاهی با اهداف مشخص و معینی افراد را به خود مجذوب کرده‌اند؛ البته ظهور هرپدیده‌ای دارای آثار مثبت ومنفی درجامعه است. آثارمثبت شامل سهولت در ارتباط و دسترسی آسان به دانش و اطلاعات تخصصی وکمک به بالابردن آگاهی است؛ ولی غالباً آثار منفی درجامعه‌هایی با فرهنگ پایین و عدم‌مدیریت صحیح درکنارآثار مثبت بزرگ‌تر هستند.
از آن‌جا که افراد عنصراصلی درخانواده‌ها و رکن اساسی جامعه را تشکیل می‌دهند، به جرأت می‌توان گفت که تأثیراین فضا برخانواده که نهاد اصلی زندگی اجتماعی و جایگاه و محل تربیت افراد اجتماع است بیشتر و بهتر دیده می‌شود. خانواده نخستین محیطی است که انسان را تحت‌تأثیر فضا و روابط خود قرار می‌دهد؛ بنابراین می‌توان به این نکته پی برد که اگر خود خانواده تحت‌تأثیر فضایی غیرارزشی و غیراصولی قرارگیرد، کارکردهای آن دچاراختلالاتی خواهد شد.
این اختلال‌ها منشأ بروز دگرگونی‌های عمیق واساسی در روابط و ارزش‌های خانوادگی است؛ گرچه بسیاری از این دگرگونی‌ها و تحولات به خانواده‌ها تحمیل می‌شوند. یکی ازاین موارد مشکل درروابط زناشویی است، حضور در فضای مجازی به علت جذابیت وتنوع هایی که در آن دیده می‌شود، با انتشارسریع اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل وتقویت روحیه انتقادی امکان عبور از مرزها را فراهم کرده است. بیان ایده‌ها، افکار و امکان بازخوردهای سریع ازطرف دیگران، مشارکت و همکاری در بحث‌های مختلف زنان ومردان را به خود جذب کرده است.
این امکان مشارکت در زمان‌هایی که زوجین دچار مشکلات و تناقض‌هایی هستند می‌تواند آنان را به سوی خود بکشاند و به آنان امکان می‌دهد احساس کنند می‌توانند صمیمیت و اعتماد را درجایی خارج از حیطه مسئولیتی خود جست‌وجو کنند، گام‌به‌گام و قدم‌به‌قدم فرد را به درون خود می‌کشد و او را از همسروخانواده دور می‌سازد.
در این هنگام یکی از زوجین یا هردو به‌طور ظاهری احساس آرامش وامنیت خود را در جایی دیگر و با افرادی دیگر پیدا می‌کنند. این حالت باعث تضعیف مهارت‌های ارتباطی با همسر وپرورش احساس‌های نادرست و ایجاد کم‌توجهی می‌شود.
علاوه‌براین روحیۀ فرد هم تغییر می‌کند وباعث ایجاد تفاوت‌های رفتاری در او شده وشکل روابط زناشویی کم‌کم تحت‌تأثیر این حالات تازه تغییر پیدا می‌کند و اولین اثر آن طلاق عاطفی است که البته این نوع جدایی عاطفی فقط زن و مرد را دربرنمی‌گیرد، بلکه کل خانواده راتحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
تأثیر دیگر این رویکرد داشتن هویت کاذب و غیرواقعی برای فرد است؛ به‌طوری که او را از دنیای واقعی دور می‌کند و حتی گاهی نمی‌تواند با هویت و شخصیت واقعی خود در دنیای حقیقی زندگی کند. شخص در محیط مجازی می‌تواند ناتوانی‌ها و نداشته‌هایش را پررنگ کند و از خود شخصیتی کاذب بسازد و در آن غرق شود.
ورود به روابط غیر واقعی با افرادی که نام‌ونشان درستی ازآنان دردست نیست و شاید اصلاً وجود خارجی هم نداشته باشند و
تداوم و تعمیق تدریجی در این رابطه‌ها می‌تواند موجب شکل‌گیری ناسازگاری و حتی مشکلات شخصیتی در زندگی فرد شود و درصورت وجود ضعف در پیوند زوجین این تعارض‌ها موجب ناپایداری و مشکلات ارتباطی شده و تهدیدی جدی برای خانواده محسوب می‌شود.
این مسئله می‌تواند زوجین را به سوی بهانه‌گیری و درخواست‌های بی‌مورد سوق دهد و ارتباط آنان راخدشه‌دار کند. اعتمادبه‌نفس افراد تضعیف می‌شود؛ تاجایی‌که فرد حاضر است به خاطر جبران این حالت اعمالی ناشایست وحتی دور ازآداب اجتماعی، فرهنگی و دینی ازخود نشان دهد تا بتواند خود را هم‌سو و هم‌سطح دیگران کند.
گاهی بروز و ظهور این رفتارها تا آن‌جا پیش می‌رود که باعث ایجاد سوءظن و بدبینی بین همسران می‌شود. حضور دائمی در شبکه‌های اجتماعی این شک را در همسر ایجاد می‌کند: آیا در پس این رفتارها رابطۀ پنهانی وجود دارد؟ آیا خصوصی‌ترین اطلاعات خانواده دردسترس دیگران قرار می‌گیرد؟ آیا حریم خصوصی خانواده بر اثر این رفتارها به‌خطر افتاده است؟
این شک‌وتردیدها به‌طوردقیق بر روابط سالم همسران تأثیرمی‌گذارد و در درازمدت باعث بروز آسیب به خانواده می‌شود. باتوجه به موارد ذکرشده به‌طورخلاصه می‌توان تأثیر استفاده ازشبکه‌های اجتماعی و حضور در فضای مجازی را به صورت زیر بیان کرد:
کاهش گفت‌وگوها، صمیمیت و ارتباط عاطفی، کاهش اعتمادبه‌نفس و افزایش سوءتفاهم وشک‌وتردیدها، ازبین‌رفتن حریم‌ها و اختلاف عقیده و سلیقه، بالارفتن سطح توقع و نیاز از فرد و زندگی مشترک، افت اخلاقی، پرخاشگری، تنهایی، افسردگی، تمایل به انجام رفتارهای غیراصولی یاتغییرسبک زندگی، روابط ناسالم، تنوع‌طلبی عاطفی و جسمی.
امروزه فضای مجازی چه بخواهیم چه نخواهیم وضعیت وسبک زندگی ما راتغییرداده است. تمام ما یا خود عضوی از این شبکه‌هاییم یاشاهد استفاده دیگران و ارتباطات مشکل‌آفرین هستیم. واقعیت این است که فرهنگ مناسبی برای استفاده صحیح درجامعه ما وجود ندارد و همین باعث آسیب‌های جدی برای فرد وخانواده شده است. به نظرمی‌رسد تلاش برای جلوگیری ازپیشرفت تخریب بسیارضروری است. ازمواردی که می‌تواند به زوجین کمک کند گفت‌وگوهای صمیمانه، تقویت مهارت‌های ارتباطی، ایجاد تفاهم دراستفاده از ابزار و تکنولوژی، استفاده از تفریح‌های سالم وبیشترکردن تعاملات با افرادسالم و دوری از فشار و واکنش‌های منفی و کمک‌گرفتن از افراد متخصص است.
هشدار: از آن‌جا که افراد عنصراصلی درخانواده‌ها و رکن اصلی در جامعه راتشکیل می‌دهند، به جرأت می‌توان گفت که تأثیراین فضا درخانواده که نهاد اصلی زندگی اجتماعی وجایگاه و محل تربیت افراد اجتماع است بیشتر و بهتردیده می‌شود. خانواده نخستین محیطی است که انسان را تحت‌تأثیر فضا و روابط خود قرار می‌دهد؛ بنابراین می‌توان پی برد اگر خودخانواده تحت‌تأثیرفضایی غیرارزشی و غیراصولی قرارگیرد، کارکردهای آن دچار اختلالاتی خواهدشد.
