فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
«قوانین ناقص، ناکارآمد و توأم با عجله‌ای که در خانه‌ملت تصویب می‌شود، خود از مجاری تولید رانت و ایجاد فساد است؛ یعنی به‌قاطعیت می‌توان گفت که اکثریت مفاسد نه از طریق اجرا‌نکردن قانون، بلکه از طریق اجرای قانون رخ می‌دهد. وقتی قانون اجازه صدور مجوز و رانت‌خواری خاص و امتیازات ویژه را به برخی دستگاه‌ها می‌دهد، در نتیجه زمینه برای بهره‌برداری افراد سودجو فراهم می‌شود و اتفاقاً قانونی هم هست.» جملات بالا سخنان دکتر حسن سبحانی، استاد دانشگاه‌تهران و نماینده ادوار مختلف مجلس است. وی معتقد است: «باید مجاری تولید رانت در دستگاه‌های رسمی که بخش عمده آن نهاد قانون‌گذاری است، مسدود شود، نه اینکه این نهاد رانت‌خوار است، بلکه منظور بنده، قوانین نارسایی است که در این نهاد، تصویب می‌شود یا استثنائاتی که بر قوانین وارد می‌شود؛ آنها منشأ تولید فساد و ایجاد رانت محسوب می‌شوند.» در ادامه، مشروح گفت‌و‌گوی دکترحسن سبحانی با زندگی سالم را می‌خوانید:
****وقتی دولت یازدهم برسرکار آمد، شرایط رکود-تورمی بر اقتصاد ایران حاکم بود. دولت در این چهارسال، تورم را مهار کرد اما رکود همچنان باقی است. به‌نظر شما دلیل اصلی این مساله چیست؟
در طی چهارسال دولت یازدهم، نرخ رشد قیمت‌ها که همان تورم نامیده می‌شود، پایین آمد؛ اما رکود حل نشد و دلیل آن، این است که در اقتصاد، چندین مسأله را برای حل‌شدن باید باهمدیگر در‌نظر گرفت. اگر «سیستمی» به پدیده‌ها نگریسته نشود، ممکن است امکان حل یک یا دومساله فراهم شود؛ اما آثار خود را بر سایر پدیده‌ها باقی می‌گذارد. مساله تورم و بیکاری یا تورم و پایین‌آمدن نرخ رشد هم به‌‌همین صورت است. آنچه که در دولت یازدهم اتفاق افتاد، یعنی کاهش نرخ رشد قیمت کالاهای مصرفی، که به آن تورم می گویند، عمدتاً به‌خاطر این بود که سرمایه‌گذاری صورت نگرفت و به رکود، دامن‌زده‌شد؛ به این معنا که هزینه پایین‌آمدن تورم، استمرار و تعمیق رکود بود. به هر‌دلیلی، به یک متغییر پرداخته شد، اما سایر متغییرها به‌شکل سیستمی مدنظر قرار نگرفت، لذا در مجموع، با اینکه کاهش نرخ تورم دستاورد خوبی است، اما احساس خوب و مناسبی از آن در مردم و در مجموعه اقتصاد وجود ندارد.
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
****برای خروج از این وضعیت، چه راهکارهای وجود دارد؟
انصافاً کار سختی است؛ به‌خاطر اینکه مثل یک گره در‌هم‌تنیده‌ای شده و باید خیلی از اقدامات در بسیاری از بخش‌ها اتفاق بیفتد. گام نخست این است که نظام رسمی کشور، به‌عمق و عظمت این مشکل، همان‌طوری که واقعاً وجود دارد، وقوف پیدا بکند، یعنی آن را در عمل جدی بگیرد. اکنون اگر قرار باشد در مجموعه‌کارهایی که باید انجام گیرد، به یک کار یا یک اقدام مهم‌تر اشاره کرد، به‌نظر بنده، در ابتدا، اصلاح ساختاری نظام‌پولی و بعد از آن، نظام‌بانکی کشور، آن نقطه عزیمت ما برای حل مشکل خواهد بود؛ هرچند که باید اذعان داشت، این اصلاح در نظام‌پولی و بانکی لازم است، اما کافی نیست. اصلاح نظام‌بانکی، به‌معنای سپردن فعالیت‌های بانکی و پولی به تولید در بازارهای حقیقی و به دست آوردن سود، به‌همان میزانی که بازار اقتضا می‌کند.
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
****آیا سیاست‌های کنونی اقتصاد می‌تواند دراین زمینه پاسخ‌گو باشد؟
سیاست‌های دولت متناسب با شرایط اقتصادی کشور نیست، پیش از این‌هم نبود. بارها هم به دولت تذکر داده‌ایم اما تاکنون به آن توجه نکرده است. به‌عنوان نمونه، معاون اول رئیس‌جمهور و وزیر اقتصاد، در هفته گذشته، مطالبه و استمداد می‌کردند که نرخ سود بانکی باید کاهش پیدا کند؛ این فقط یک جمله است، اما اگر توجه کنید، رویکرد اقتصادی این دولت، هم از نظر مقامات اجرایی و هم مشاوران اقتصادی، حرکت به سمت اقتصاد آزاد است؛ در اقتصاد آزاد، کسی از تعیین نرخ صحبت نمی‌کند که پایین بیاید یا بالا برود؛ می‌گویند هرچه بازار تعیین کند؛ یعنی تفکر اقتصادی مقامات دولت یک چیز است، چون تفکر آنها جواب نمی‌دهد در عمل حرف‌های دیگری را مطرح می‌کنند. برای نمونه، به کاهش نرخ سود اشاره می‌کنند. به‌نظر من، مجموعه، دیدگاهی را دنبال می‌کند که در عمل، نتایج مورد نظر آن را ایجاد نمی‌کند؛ لذا حرف آنها با نتایج حاصل شده ناسازگار است. این امر بیانگر آن است که تئوری را نمی‌شناسند و تئوری را توصیه می‌کنند که مناسب جغرافیای ایران نیست. بنابراین، تا زمانی که این ناسازگاری را حل نکنند، بر مشکلات غلبه نخواهندکرد.
برخی کارشناسان معتقدند ایجاد تحرک اقتصادی و مقابله با بیکاری مستلم افزایش تورم است، ارزیابی شما در این راستا چیست؟
اگرچه این حرف در واقعیت اقتصادی که با آن مواجه هستیم حرف بی ربطی نیست به این معنا که اگر فعالیت اقتصادی تاحدودی شروع شود این نقدینگی بسیار عظیم بخش خصوصی وارد بازار می‌شود و تقاضا ایجاد می‌کند و چون در برابر آن تقاضا عرضه ایی در کوتاه مدت وجود ندارد؛ تاحدودی قیمت‌ها افزایش می‌یابد این حرف تاحدودی رخ می‌دهد. اما این بدان معنا نیست که رونق پیداکردن همواره به افزایش قیمت‌ها می‌انجامد. اگر در شرایط فعلی ایران رونق پیداکردن موجب افزایش قیمت بشود که بنده نیز معتقدم نظرکارشناسان صحیح است این بخاطر راه غلطی است که تا به حال پیموده‌ایم اکنون برای اصلاح آن، این خسارت‌ها متوجه اقتصاد ما می‌شود یعنی درحقیقت به سرمایه مردم به جای این که از طریق فعالیت حقیقی سود واقعی پرداخت شود ازطریق قرض آنها به آن سود مصنوعی پرداخت می‌شود این باعث می‌شود که اگر رونق هم ایجاد بشود تورم به وجود بیاید.
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
****اصلاح نظام بانکی، از جمله مؤلفه‌هایی است که به‌تحقق رشد اقتصادی مناسب، کمک می‌کند و در‌واقع از الزامات کنونی اقتصاد محسوب می‌شود. به‌نظر شما، چرا تاکنون، اقدام جدی در این رابطه صورت نگرفته است؟ دولت در این رابطه چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد؟
اصلاح نظام بانکی تا به حال‌هم صورت گرفته است، اما ما نباید گول الفاظ را بخوریم؛ آن اصلاحی که بنده مطرح می‌کنم با آن اصلاحی که گفته شده یا دولت اذعان دارد می‌خواهیم اصلاح نظام بانکی ایجادکنیم، متفاوت است. این دوتا تنها در همین عبارت لزوم اصلاح‌شدن، باهم مشترک هستند. آنچه که بنده به عنوان نقطه آغاز فعالیت ضد رکود بیان کردم، این است که بانک‌ها سرمایه مردم را در امور واقعی، یعنی فعالیت‌های حقیقی سرمایه‌گذاری کنند و سودی که به مردم پرداخت می‌کنند، سود آن سرمایه‌گذاری باشد. به عبارت دیگر، معنای آن، این می‌شود که ممکن است به کسانی که پول خود را سپرده‌کرده‌اند، تا 6 ماه یا 1 سال آینده، سودی پرداخت نشود، به‌دلیل اینکه پول آنان هنوز به‌نتیجه نرسیده است. این یک راه‌حل مورد توصیه ما است. آنچه که دولت یا بعضی از کارشناسان، آن را «اصلاح نظام بانکی» می‌نامند، سمت و سوی آن، این نیست که بنده بیان می‌کنم، بلکه سمت و سوی آن به‌این صورت است که مجلس یا دولت، در تعیین نرخ پول یا نرخ بهره دخالت نکنند، بلکه اجازه دهند، هرچقدر بازار آزاد نرخ را تعیین می‌کند، ما نیز به‌همان اندازه پرداخت کنیم؛ از این راه است که اصلاح صورت می‌گیرد.
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
****درسنوات گذشته، میزان قاچاق کالا به‌صورت تصاعدی روند افزایشی داشته است. به‌نظر شما، این پدیده مذموم اقتصادی، در چند بعد می‌تواند اقتصادکشورمان را با مخاطره مواجه کند؟
این مساله که چرا قاچاق اتفاق می‌افتد، مهم است؛ صرف اینکه بگویم قاچاق پدیده مذمومی است، مشکلی را حل نمی‌کند، واقعاً باید فکر کرد کالاهایی که به داخل کشور قاچاق می‌شود، آیا داخل انبارها می‌ماند یا اینکه از طریق رسمی یا غیررسمی در‌اختیار مصرف‌کنندگان قرارمی‌گیرد. به‌طور منطقی نمی‌توان گفت عده‌ای قاچاقچی هستند که کالا وارد می‌کنند، اما کسی از آنان خریداری نمی‌کند. بله، این کالاها خریداری می‌شود و افرادی که خواهان این کالاها هستند، قیمت گران‌تر کالای داخلی را نمی‌توانند در قالب قیمت ارزان‌تر کالای قاچاق بپردازند. در‌واقع، می‌توان گفت که فقر و پایین‌بودن قدرت‌خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق و مشوق واردات این کالاها است، کسانی که خرید و مصرف این کالاهای ارزان برای آنها مقرون‌به‌صرفه است. بنابراین، در این رابطه، فقر، نقش عمده‌ای بازی می‌کند که باید به این نکته توجه کرد. اکنون به هر دلیلی که کالای قاچاق وارد می‌شود، این پدیده نابودگر اقتصاد، موجب‌شده که درآمد مردم از طریق واردکننده، به کشور تولیدکننده آن کالا وارد شود؛ یعنی ما برای آنان اشتغال ایجاد کنیم و وضع رفاهشان را بهبود ببخشیم؛ ازسوی دیگر، در داخل هم، به‌واسطه کاهش تولیدات، که مساله مشخصی است و بیکاری را به‌دنبال دارد یا به‌کار دعوت‌نشدن کسانی‌که می‌توانند وارد بازار کار شوند، این وضعیت هم می‌تواند پیامدهایی از جمله بالارفتن سن ازدواج، یأس و سرخوردگی ناشی از کم‌درآمدی یا بیکاری، اختلافات درون خانواده و در نهایت نارضایتی اجتماعی را به‌همراه داشته باشد، که در موارد حاد، منجربه مشکلات امنیتی برای کشور بشود. بنابراین، مسئله از اقتصاد شروع می‌شود، اما امواج آن لزوماً در مرزهای اقتصاد باقی نمی‌ماند.
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
****به‌نظر شما، آیا پروژه‌هایی مثل دولت الکترونیک، که به‌موجب آن، همه فعالیت‌های نهادها و سازمان‌های حاکمیتی در یک اتاق شیشه‌ای قرارمی‌گیرند، می‌تواند اقدام موثری برای مبارزه با رانت‌خوران و مفسدان اقتصادی باشد؟
تردیدی در این مساله وجود دارد که دولت الکترونیک در حد قلمرو و ماموریتی که در سازمان اداری دولت دارد، می‌تواند به شفافیت امور کمک کند. درست است که رانت‌خوران و مفسدان اقتصادی نمی‌توانند از مسیر اتوماسیون و نظام دولت الکترونیک عبور کنند، اما دلیل اصلی مساله این است که اکثریت مفاسد اقتصادی، محصول قوانین نارسا است. لذا دولت الکترونیک و مسائلی از این قیبل، به همان اندازه به شفافیت امور کمک می‌کنند و در جلوگیری از این مساله موثرهستند؛ اما نباید ساده بود، بلکه باید توجه کرد که بسیاری از امور مفسده از کانال دولت الکترونیک عبور نمی‌کند که دیده بشوند و جلوی آنها گرفته شود، درنتیجه، لازم است که مجاری تولید رانت در دستگاه‌های رسمی، که بخش عمده آن نهاد قانون‌گذاری است، مسدودشود؛ نه اینکه این نهاد رانت‌خوار است بلکه منظور بنده، قوانین نارسایی است که در این نهاد تصویب می‌شود یا استثنائاتی که بر قوانین وارد می‌شود؛ آنها است که منشأ تولید فساد و ایجاد رانت محسوب می‌شوند. بنابراین، این مساله باید از مسیری به‌جز دولت الکترونیک دنبال شود تا شاهد پایانی بر این معضل ریشه‌دار باشیم.
فقر و پایین‌بودن قدرت خرید مردم، پشتوانه خرید کالای قاچاق است / زندگی سالم
نویسنده : لیلا کاظمی
