مادر سالم؛ نوزاد سالم
مراقبت‌های قبل از بارداری را جدی بگیرید
شهلا شهیدی، کارشناس ارشد مامایی، مسئول واحد سلامت مادران معاونت بهداشتی دانشگاه علوم‌پزشکی استان اصفهان: مهم‌ترین هدف مراقبت پیش از بارداری، افزایش کیفیت زندگی نوزاد است. مشاوره قبل از بارداری، ضروری است و موجب می‌شود فرد حاملگی خود را با شرایط بهتری آغاز کند و خطراتی را که موجب عوارض بد حاملگی می‌شود در دوران قبل از بارداری اصلاح کند.در‌صورتی‌که خانمی به بیماری‌هایی چون آسم، بیماری قلبی و فشارخون، دیابت، اختلالات تیروئید، چاقی یا افزایش وزن، پوسیدگی دندان و… مبتلاست، باید از قبل بارداری تحت نظر متخصص قرار‌گیرد و اعلام کند که تمایل به بارداری دارد تا اقدامات لازم درمانی صورت گیرد.
رفتارهای پرخطر مانند سیگار‌کشیدن، رشد جنین را کند و احتمال تولد نوزاد با وزن کم را تقریباً دوبرابر می‌کند؛ همچنین سیگاری‌بودن زن باردار، تأثیر زیادی در سقط خودبه‌خودی، زایمان زودرس و تولد نوزاد مرده دارد؛ به‌همین‌علت متخصصان توصیه می‌کنند پیش از اقدام به حاملگی، اعتیاد به سیگار یا سایر مواد ترک شود.
تمام زنان قبل از باردار‌شدن بهتر است مراقبت‌های پیش از بارداری را انجام دهند. قابل ذکر است که این مراقبت‌ها علاوه بر اینکه توسط متخصصین زنان انجام می‌شود به‌صورت رایگان نیز در مراکز بهداشتی‌درمانی شهری و روستایی و خانه‌های بهداشت توسط پزشک یا ماما ارائه می‌شود.
خدمات «مراقبت قبل از بارداری» که مشاوره قبل از بارداری هم نامیده می‌شود، مجموعه مراقبت‌هایی هستند که خطرات موجود برای باردار‌شدن مادر را بررسی‌کرده و با ارائه آموزش‌ها و انجام آزمایش‌ها و در‌صورت‌نیاز تجویز دارو به‌سلامت مادر و جنین کمک می‌کنند. این مراقبت‌ها برای تمام خانم‌هایی که در سنین باروری هستند و تمایل به بارداری دارند، ضروری است. هدف اصلی مراقبت قبل از بارداری، ایجاد یک بارداری بدون خطر وتأمین سلامت مادر و جنین است.
فواید مراقبت قبل از بارداری
۱٫از وقوع بارداری برنامه‌ریزی‌نشده جلوگیری می‌کند.طبق آمار حدود ۲۰ درصد از بارداری‌ها بدون‌برنامه‌ریزی قبلی رخ می‌دهند و در نتیجه مادران به‌دلیل عدم آگاهی از بارداری خود، رفتارهای پرخطر می‌کنند؛ به‌عنوان‌مثال، سیگار‌کشیدن را قطع نکرده و با مصرف ناکافی ویتامین‌ها، سلامت خود و نوزادشان را به‌خطر می‌اندازند؛
۲٫موجب تشخیص به‌موقع و درمان و کنترل بیماری‌ها می‌شود؛
۳٫درصورت ابتلای خانم به بیماری و مصرف دارو، با کنترل بیماری و تجویز داروی مناسب و بی‌خطر برای بارداری، سلامت مادر و جنین تأمین می‌شود؛
۴٫ عوارض مادری،جنینی و نوزادی، بیماری‌ها و عوامل خطرساز را طی بارداری کم می‌کند و باعث کاهش مرگ مادر و جنین می‌شود؛
۵٫معلولیت و مرگ‌و‌میر نوزاد را کاهش می‌دهد.
مادران در معرض خطرات زیر هستند:
۱٫ ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت، لوپوس، کلیوی، ریوی، صرع و سایر بیماری‌های مزمن. گرچه برخی از عوامل خطر مؤثر بر بارداری نظیر ابتلا به دیابت، صرع و… قابل حذف نیستند، ولیکن با انجام مراقبت‌های قبل از بارداری و ارائه آموزش‌های لازم، می‌توان عوارض ناشی از آن‌ها را طی بارداری به‌حداقل
رساند؛
۲٫ سابقه عارضه در بارداری‌های قبلی (مرگ جنین یا نوزاد، ناهنجاری، تأخیر رشد داخل رحمی جنین، خونریزی، زایمان زودرس و …)؛
۳٫ سن کمتر از هجده و بالای ۳۵ سال؛
۴٫ وضعیت اجتماعی- اقتصادی پایین؛
۵٫ اعتیاد به مواد مخدر، سیگار و مصرف دارو؛
۶٫ نمایه توده بدنی بیش از ۲۵ (خانم‌های دارای اضافه وزن یا چاق) و کمتر از ۵/۱۸ (خانم‌های لاغر)؛
۷٫سوء‌تغذیه؛
۸٫ عفونت‌ها.
تمام عواملی که ذکر شد باید مورد بررسی قرار گیرد و برطرف شود تا مادر، بارداری ایمن را تجربه کند. خدماتی که درمراقبت‌های قبل از بارداری ارائه می‌شود، چیست؟ شاید این پرسش در ذهن بیشترخانم‌ها باشد.
به‌منظور ارزیابی آمادگی زوجین برای بچه‌دارشدن و همچنین شناسایی عواملی که بر نتیجه بارداری تأثیر می‌گذارند در هر مراجعه، اقدامات ذیل صورت می‌پذیرد:
۱٫گرفتن شرح‌حال و تاریخچۀ خانوادگی، اجتماعی، طبی و مامایی فرد که به‌منظور آگاهی از سابقه بیماری‌ها، مصرف دارو، حساسیت دارویی یا غذایی، سابقه بارداری‌های قبلی، عوامل خطر محیطی، عوامل استرس زا و… هستند؛
۲٫انجام معاینه‌های بالینی از نظر بررسی سلامت فعلی که شامل معاینه کامل فیزیکی با تأکید بر معاینه غده تیروئید، پستان و لگن، اندازه‌گیری وزن، قد، نمایه توده بدنی و فشارخون
است؛
۳٫انجام آزمایش‌های تشخیصی (خون و ادرار) به‌منظور بررسی وضعیت سلامت فعلی. انجام آزمایش‌های لازم قبل از بارداری منجر به‌تشخیص زودرس بیماری‌ها و کاهش عوارض دوران بارداری می‌شود.
مورد دیگری که لازم است بیان شود:
۱٫ ارائه آموزش و مشاوره در زمینه بهداشت فردی، تغذیه، مصرف دارو، بهداشت محیط کار (شغل)، فعالیت و استراحت، مصرف سیگار و مواد مخدر و… است؛
۲٫ بررسی وضعیت ایمن‌سازی و توصیه به انجام واکسیناسیون علیه بیماری‌های کزاز و سرخجه درصورت نیاز؛
۳٫تجویز مکمل‌های غذایی (اسید‌فولیک و درصورت نیاز آهن). مصرف اسید فولیک (طبق توصیه کارکنان بهداشتی) قبل و حین بارداری می‌تواند ابتلای نوزاد به نقص‌های لوله عصبی را کاهش دهد.
مکان و زمان ارائه خدمات قبل از بارداری
خدمات مراقبتی قبل از بارداری در تمام واحدهای بهداشتی، مطب پزشکان و ماماها ارائه می‌شود. زمان مناسب برای دریافت خدمات مراقبت قبل از بارداری، سه ماه پیش از باردار‌شدن است.
این مراقبت تا مدت یک سال اعتبار دارد؛ به این معنا که درصورت ارائه یک‌بار مراقبت پیش از بارداری تا یک سال نیاز به تکرار نیست. بدیهی است در‌صورتی‌که نتیجه مراقبت پیش از بارداری غیر‌طبیعی باشد (وجود عارضه یا بیماری) تا زمان رفع عارضه یا بیماری یا کنترل کامل آن، پیگیری به‌منظور درمان یا کنترل بیماری توسط پزشک یا ماما انجام می‌شود.
