محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
در هفته‌های گذشته به‌شکل غیرمنتظره‌ای کشورهای عربستان و هم‌پیمانانش روابط دیپلماتیک خود با قطر را قطع کردند، شهروندان این کشور را اخراج و همه مرزهای هوایی، دریایی و زمینی خود را به روی ورود و عبور شهروندان و وسایل حمل‌ونقل قطر بستند. یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث تهاجمی‌شدن سیاست‌های این کشورها در قبال قطر شده است، غیر از اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی میان دوحه و ریاض، موضوع ایران و ارتباط نسبتاً خوب میان دوحه ـ تهران بوده است. حال فارغ از اتفاقاتی که رخ داده، تنها راه نجات قطر از محاصره هوایی، دریایی و زمینی این کشور، حمایت هم‌پیمانان سابقش، ازجمله ایران است. از سوی دیگر، قطر اکنون بازیگری است که در یک تنهایی استراتژیک به‌سر میبرد و بیش‌ازپیش به حمایت یک بازیگر قدرتمند منطقه‌ای نیاز دارد؛ اما طرف دیگر ماجرا ایران است که می‌تواند از این فرصت به‌دست‌آمده استفاده کند. در این راستا با دکتر محمدعلی بصیری، عضو هیئت علمی گروه علوم‌سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان گفت‌وگویی داشتیم که درادامه می‌خوانید:
*****یکی از مهم‌ترین نتایج بحران قطر، گسست ائتلاف عربی علیه ایران و درهم‌شکستن زعامت عربستان بر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس بود. به‌نظر شما جمهوری اسلامی تا چه اندازه می‌تواند از اختلافات درونی عربی استفاده کند و از بازیگران ناراضی و مخالف ماجراجویی عربستان یارگیری کند؟
محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
ائتلاف‌های عربی در پنجاه سال گذشته نشان داده است که هیچ کدام خروجی عملی به‌معنای آنچه برایش تعریف شده، نداشته است. نمونه این قضیه اتحادیه عرب است که برای حل‌وفصل درگیری‌ها یا اختلاف‌ها و تجاوزها به کشورهای عربی تشکیل شد؛ ولی هیچ‌یک از بحران‌های عربی را نتوانست حل‌وفصل کند؛ حتی سازمان کنفرانس اسلامی یا سازمان همکاری اسلامی اخیر که بخش عمده‌ای از آن اعراب هستند هم نتوانست برای جهان اسلام در زمینه حل بحران‌ها و لشکرکشی‌ها و تجاوزها به این کشورها و حل اختلاف‌های درونی اعضا گام موثری بردارد. بحث ائتلاف عربی که مطرح شد و ترامپ روی آن مانور داد از همان ابتدا مشخص بود با سابقه‌ای که اعراب در زمینه اتحادیه‌ها دارند نتیجه مهمی درپی نخواهد داشت. مکمل این بحث شورای همکاری خلیج‌فارس بود که بعد از انقلاب به‌عنوان یک ائتلاف کوچک عربی مطرح شد و هدف آن دفاع از مرزهای کشورهای عضو، مدیریت بحران‌ها و دفع تجاوزات بود؛ اما در چهار دهه گذشته نتوانست به هیچ یک از اهداف برسد؛ به‌خصوص در قضیه حمله صدام به کویت نتوانست مسئله را حل کند. درنهایت با آن ائتلاف فراعربی که آمریکا ایجاد کرد مسئله صدام حل‌وفصل شد و عواقب و خسارات متعددی هم برای عراق و هم برای کویت داشت.
محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
این ائتلاف آخر که با توجه به سابقه بی‌نتیجه‌بودن اتحادیه‌های عربی تشکیل شده با فشار آمریکا و ترامپ بیشتر برای دوشیدن کشورهای عربی و فروش اسلحه به آنان بود. این ائتلاف مشخص بود که نتیجه‌بخش نیست. معنای نشست ریاض بالاخره خود را نشان داد؛ چراکه این تنش بی‌سابقه بود و بین دو عضو کلیدی شورای همکاری خلیج‌فارس رخ داد که می‌خواستند یک ائتلاف عربی علیه ایران درست کنند. این تنش به‌نفع غرب است تا بیشتر کشورهای عربی را بدوشد. در این راستا احتمال حمله نظامی هم وجود دارد که اگر چنانچه حمله نظامی رخ بدهد کل چارچوب شورای همکاری خلیج‌فارس از هم می‌پاشد و تیر خلاصی به ائتلاف خواهد خورد و درنهایت خروجی جدی برای عرب‌ها نخواهد داشت.
لازم به ذکر است که این اتفاق هزینه و تهدیدی برای ایران درپی ندارد؛ البته جمهوری اسلامی اکنون باید به‌طور غیرمستقیم عمل و از مزایای این تنش استفاده کند؛ به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و درآمدی، کاهش ایران‌هراسی و کاهش وجهه تروریست‌بودن که علیه ایران مطرح می‌کنند؛ اما اگر ایران بخواهد به‌صورت مستقیم در این بحران دخالت کند شاید تله‌ای است که بخواهند ایران را در آن گرفتار کنند؛ کما اینکه بحران اشغال کویت هم همین وضعیت را نشان داد که اگر ایران آن زمان در بحران کویت دخالت مستقیم می‌کرد، تله‌ای می‌شد تا جمهوری اسلامی را به جنگ فرسایشی دیگر بکشانند. در آن مقطع با زیرکی سیاست‌مداران وقت از آن تله پریدیم؛ هرچند از مزایای آن استفاده کردیم، ولی از ورود به یک جنگ فرسایشی دوری جستیم. درنهایت خود عراق و کویت هزینه‌های این بحران را دادند و ایران در بلندمدت از این بحران سود کرد. دقیقاً بحران قطر همین وضعیت و سناریو را دارد؛ منتها با شکلی جدید بین عربستان و قطر و با چراغ سبزی که غربی‌ها به آل‌سعود نشان دادند. ایران در این بحران طرف هر کدام را که بگیرد احتمال دارد بازنده میدان باشد. ایران باید به‌طور غیرمستقیم و از دور بحران را مشاهده کند و بگذارد عرب‌ها خودشان مسئله را یا از طریق جنگ یا از طریق مذاکره حل‌وفصل کنند. دخالت مستقیم نظامی و امنیتی می‌تواند در بلندمدت برای ما هزینه‌های زیادی را رقم بزند؛ البته ایران می‌تواند دیپلماسی فعال داشته باشد؛ چراکه در دیپلماسی فعال با ورود شرکای خنثی‌کننده بحران مثل روسیه، چین و ترکیه برای ما منافعی ایجاد می‌شود.
محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
****چگونه ایران می‌تواند از بازارهای قطر استفاده کند؟ آیا اساساً ایران می‌تواند به قطر به‌عنوان یک بازار برای صدور کالاها نگاه کند؟
حداقل منفعتی که این بحران برای ما ایجاد می‌کند این است که قطر را روی موضع دوگانه یا مستقلی که درقبال عربستان درپیش‌گرفته حمایت کنیم. با ورود ایران به بازارهای اقتصادی و شکستن تحریم‌هایی که دیگر کشورها برای قطر اعمال کرده‌اند ازجمله دیپلماتیک، هوایی، جاده‌ای و… این مسائل حداقل در کوتاه‌مدت می‌تواند منافع اقتصادی از بازار بیش از یک‌میلیون‌جمعیتی قطر برای ایران داشته باشد؛ البته همان‌گونه که ذکر کردم این منافع کوتاه‌مدت است و نباید ایران نگاه بلندمدتی به آن داشته باشد؛ چراکه ممکن است کشورهای دیگر هم به بازار قطر ورود پیدا کنند یا حتی مذاکره‌ای انجام و تحریم‌های کشورهای عربی از روی قطر برداشته شود و درنهایت بازار به وضع قبلی خودش برگردد؛ اما در کوتاه‌مدت قطر می‌تواند بازار خوبی برای ایران باشد. ایران درحال‌حاضر وارد بازار قطر شده و در حوزه سبزیجات، میوه‌جات، لبنیات و… محصول صادر می‌کند؛ هرچند رقبایی مانند روسیه و ترکیه هم آمده‌اند.
محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
***** اهداف عربستان را از جهت‌دهی کشورهای دیگر به‌سمت قطع ارتباط با قطر و ایجاد یک بحران چه می‌دانید؟
در زمینه اهداف بلندمدت باید گفت که آمریکا و اسرائیل با توجه به بیداری اسلامی که در این منطقه رخ داده و بی‌ثباتی که وجود دارد و ممکن است در آینده کشورهای این منطقه متزلزل شوند، فعلاً درصدد هستند از حجم پول زیادی که در عربستان و شیخ‌نشین‌های منطقه وجود دارد استفاده کنند و با فروش اسلحه به آنان، جنگ ایجاد کنند و با دخالت‌دادن ایران و ایجاد هزینه برای کشور، انتقام سنگینی از ایران بگیرند یا حداقل ضربات ساختاری به آن وارد کنند؛ چراکه معتقدند ایران مرکز ثقل این بی‌ثباتی‌ها در منطقه است. درواقع آنان قطر را بازیچه دست خود قرار داده‌اند تا ایران را تحریک کنند؛ ولی درباره اهداف کوتاه‌مدت هم باید گفت که عربستان می‌داند منطقه شبه‌جزیره آشفته است: در یمن، بحرین و عراق ناامنی است و دامنه آن حتی به داخل عربستان کشیده شده، بنابراین درصدد است این ناامنی را برگرداند و تلاش می‌کند از منفذهایی که این ناامنی را ایجاد می‌کند، انتقام بگیرد؛ از جمله از قطر. در کوتاه‌مدت عربستان می‌خواهد کشورهایی مانند قطر را حذف کند تا شاید بتواند مدت بیشتری بر شبه‌جزیره رهبری کند؛ البته با حمایت‌های آمریکا و اسرائیل. همان‌گونه که قبلاً بیان کردم ایران نباید به‌طور مستقیم وارد بحران شود. سیاست‌مداران ما باید با عقلانیت با این بحران برخورد کنند؛ زیرا هرچند عربستان در بلندمدت بازنده این بازی است، ولی در کوتاه‌مدت می‌تواند ضربات سنگینی به ایران وارد سازد.
محمدعلی بصیری / قطر تله‌ای است که ایران را درگیر جنگ کنند
نویسنده : مریم عمادی
