ویژگی های باورنکردنی حافظه

موضوع حافظه‌ بشر در میان روانشناسان همواره جنجال‌برانگیز است. با این حال بسیاری از ما ظرفیت حافظه‌ خود را در فریب دادن و تحریف رویدادها دست‌کم گرفته‌ایم! در ادامه به بیان شش دلیلی می پردازیم که نشان می‌دهد حافظه‌ ما از آنچه فکر می‌کنیم عجیب و غریب‌تر است:

۱٫ حافظه‌ نمی‌تواند سال‌های اول زندگی را به خاطر آورد

سالوادور دالی، هنرمند معروف اسپانیایی می‌گوید: فرض من این است که خوانندگان من هیچ خاطره‌ای از از لحظه‌ تولد یا بودن‌شان در رحم مادر ندارند. اما من طوری این دوران را به خاطر می‌آورم که انگار دیروز بوده است!

دالی  امیدوار بود تا در آثار نقاشی‌اش با عنوان بهشت الهی که از کمدی الهی دانته الهام گرفته بود، به دیگر افراد کمک کند تا خاطرات آن دوران برای‌شان بازآفرینی شود. البته، بخشی از خاطرات دالی به علت قدرت تخیل قابل توجه او بود. امروزه دانشمندان بر این باورند که یادآوری چند سال اول زندگی غیر ممکن است و زمان قبل از تولد هم مانند یک بوم سفید خالی از تصور است، زیرا در آن دوران، بسیاری از ساختارهای ضروری مغز به بلوغ نرسیده‌اند و همین مسئله به خاطر سپردن رویدادهای ابتدای تولد را غیرممکن می‌کند. از این رو، هر خاطره‌ای که از آن دوران بازیابی می‌شود نوعی توهم یا خاطره‌ دروغین است که به تجربه‌‌های بعدی ما در زندگی ارتباط دارد.

روانشناسان می گویند که حافظه‌ انسانی به یک پس‌زمینه‌ محیطی وابسته است. برای درک این وابستگی، این مثال را در نظر بگیرید: به عده‌ای از افراد گفته شد که دست خود را در یک ظرف مخلوط آب و یخ قرار دهند و در حین تجربه‌ این حالت ناخوشایند، فهرستی از کلمات را حفظ کنند. بعد از انجام این آزمایش، محققان متوجه شدند که وقتی دست‌های این شرکت‌کنندگان در برخورد با آب سرد قرار می‌گیرد، بهتر می‌توانند کلمات از قبل حفظ شده را به یاد بیاورند. نتایج این مطالعه نشان داد موارد محیطی یا فیزیولوژیکی می‌تواند نوعی رمزگذاری در حافظه‌ ما ایجاد کند. حتی اگر این پس‌زمینه با موضوع بی‌ارتباط به نظر برسد. گاهی اوقات ممکن است بتوانید از این نشانه‌های فیزیولوژیکی به نفع خود استفاده کنید. افرادی که در هنگام مطالعه، آدامس می‌جوند یا قهوه می‌نوشند، چنانچه در جلسه‌ آزمون همان کار را انجام دهند، موارد را راحت‌تر به یاد خواهند آورد. در این زمینه، بوها هم می‌تواند موثر باشند. بنابراین می‌توانید با کمک عطر خاص یا افترشیوی که در زمان مرور درس استفاده کرده‌اید، در جلسه امتحان عملکرد بهتری نشان دهید.

سعی کنید زمان ماه یا سالی که هر کدام از رویدادهای زیر اتفاق افتاده است را به خاطر آورید: مرگ مایکل جکسون، انتشار آلبوم لیموناد بیانسه، لحظه‌ای که جایزه‌ اسکار اشتباهی به فیلم لالالند داده شد.

تحقیقات نشان داده است که هر چه رویدادی به گذشته‌ دورتری مربوط باشد (مانند فوت مایکل جکسون) زمان آن کم‌تر از مقدار واقعی تخمین زده می‌شود و اگر رویدادی مربوط به گذشته اخیر باشد، زمان تخمین آن بیشتر از مقدار واقعی است. این پدیده به عنوان جابجایی زمانی یا تلسکوپینگ شناخته می شود؛ از این رو خط زمانی ذهنی شما کلافی به هم پیچیده شده است و با تاریخچه‌ واقعی مطابقت ندارد.

سعی کنید بدون آنکه به هیچ عکسی نگاه کنید، تصویر بهترین دوست خود را در ذهن‌تان به خاطر آورید. جزیی‌ترین ویژگی‌های چهره‌ او را در نظر بگیرید. احتمالاً تنها بتوانید کلیات و خصوصیات واضح چهره‌ او را به خوبی توصیف کنید. این مثال نشان می‌دهد که بیشتر اوقات تمایل به درک خلاصه‌ای از واقعیت‌ها داریم و جزئیات دقیق چندان اهمیتی برای ما ندارند. در حالی که این موضوع ضرری برای شما ندارد. موارد جزئی یک چهره ممکن است روز به روز در حال تغییر باشند در حالی که تصویر کلی نسبتاً ثابت باقی می‌ماند.

نتایج بسیاری از مطالعات نشان داده است که اکثر افراد، حافظه‌ خود را بالاتر از حد متوسط ارزیابی می‌کنند. به نظر می‌رسد ما فقط زمان‌هایی را به خاطر داریم که حافظه‌مان عملکرد درستی داشته است! این مسئله برای افسران پلیس یک مشکل جدی به شمار می آید و ممکن است چنین خطایی در پرونده‌‌های جنایی تحت نظر آن‌ها تاثیر بگذارد. ضمن اینکه دانشجویان و دانش‌آموزان در اثر این خطا، آموخته‌های خود را دست بالاتر از حد واقعی در نظر می‌گیرند. از طرفی، ما به حافظه آینده‌نگر خود هم بیش از حد مطمئن هستیم. حافظه‌ آینده‌نگر یا پرسپکتیو، به خاطر سپردن همان کارهایی است که قرار است در آینده انجام دهیم. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد هزینه‌های مالی برای ما شود. برای مثال، سرویس‌های ثبت‌نام از این مسئله به نفع خود استفاده می‌کنند. آن ها خدماتی را برای دوره‌ محدود به صورت رایگان در اختیار ما قرار می‌دهند و پس از آن، به صورت خودکار از حساب ما هزینه‌ خدمات خود را برداشت می‌کنند. زیرا اکثر افراد فراموش می‌کنند که پس از پایان دوره‌ رایگان، ثبت نام خود را لغو کنند!

حضور همیشگی گوشی‌های هوشمند در ظاهر بار سنگینی از دوش حافظه‌ ما برمی‌دارند. به این ترتیب که می‌توان تمام رویدادهای شخصی را در یک آرشیو عظیم ذخیره‌سازی کرد. با این حال، شبکه‌های اجتماعی، این پتانسیل را دارند که بسیاری از رویدادهای گذشته را نادیده بگیرند. یکی از دلایل آن، پدیده‌ای است که به نام فراموش شدن ناشی از بازیابی شناخته شده است. در واقع، شبکه‌های اجتماعی به ما دیکته می‌کنند که کدام تجربه‌های ما معنای بیشتری دارند! از این رو خاطراتی که کمتر جنبه‌ اشتراک‌گذاری دارند را نابود می‌کنند.